شناخت شوک عصبی: نشانه ها، درمان و کنترل

خیلی از افراد بعد از آسیب نخاعی، ممکن است شرایطی به نام شوک عصبی با اصطلاحا ” شوک نوروژنیک” را تجربه کنند. در طول ایجاد شوک عصبی، رگ‌های خونی منبسط می‌شوند که این موضوع منجر به بی ثباتی در فشار خون، ضربان قلب و دمای بدن می‌شود. این موضوع می تواند به طور قابل توجهی بروضعیت جریان خون غنی از اکسیژن کل  بدن تأثیر گذاشته و معمولا” نیاز به مراقبتهای فوری پزشکی دارد. با انجام درمان به موقع، می توان جریان خون طبیعی را بازیابی نموده و عملکرد مطلوب بدن را تامین و ارتقاء داد.

برای کمک به درک بهتر شوک عصبی، در این مقاله موارد زیر را بحث خواهیم کرد:

• علل
• علائم و نشانه ها
• رفتارشوک نوروژنیک در مقابل شوک نخاعی

علل شوک نوروژنیک

شوک نوروژنیک معمولاً” به دنبال آسیب های نخاعی وبه دلیل مختل شدن عصب دهی ( تامین انرژی) به سیستم عصبی سمپاتیک رخ می دهد. سیستم عصبی سمپاتیک، مسئول فعال کردن پاسخ “جنگ یا گریز” بدن است. هنگامی که این سیستم فعال می شود، بدن در حالت آماده باش بالا قرار می گیرد و متعاقب آن: رگ های خونی منقبض شده و فشار خون و ضربان قلب افزایش می یابد.

سیستم عصبی سمپاتیک مخالف سیستم عصبی پاراسمپاتیک، که مسئول عملکردهای “استراحت و هضم” است، عمل می کند. هنگامی که این سیستم فعال می شود، رگ های خونی منبسط می شوند (گشاد می شوند)، در نتیجه فشار خون و ضربان قلب کاهش می یابد و هضم غذا تحریک می شود.

یطورکلی هر دو سیستم برای عملکرد مناسب بدن ضروری هستند. به طور کلی، سیستم عصبی پاراسمپاتیک و سمپاتیک در طول روز، بسته به موقعیت، برای حمایت از نیازهای بدن ، به طور متناوب تسلط پیدا می کنند.

در طول شوک نوروژنیک حاصل از آسیب نخاعی، اختلال عصب سمپاتیک منجر به تحریک پاراسمپاتیک بدون مخالفت می شود. به عبارت دیگر، پاسخ آرام سازی بدن بدون محدودیت انجام می شود.

از آنجایی که عصب دهی سمپاتیک قلب با سطوح T1-T5 نخاع مرتبط است، شوک عصبی در افراد مبتلا به آسیب نخاعی T6 یا سطوح بالاتر شایع‌تر است. افراد مبتلا به ضایعات نخاعی گردنی نسبت به افرادی که دچار آسیب نخاعی قفسه سینه هستند، با احتمال بیشتری شوک عصبی را تجربه می کنند. علاوه بر این، هر چه آسیب نخاعی بالاتر و کامل‌تر باشد، شوک حاصله شدیدتر خواهد بود.

اگرچه افرادی که آسیب نخاعی زیر سطح T6 دارند نیز ممکن است شوک نوروژنیک را تجربه کنند، اما این موضوع بسیار نادرتر است. این مسئله به این دلیل است که عصب دهی سمپاتیک رگ های خونی تا سطح L2 نخاع ادامه می یابد.

در حالی که شوک عصبی معمولاً با آسیب های نخاعی همراه است، اما می تواند ناشی از موارد زیر نیزباشد:

• بی حسی نخاعی
• سندرم گیلن باره
• سموم سیستم عصبی خودمختار
• میلیت عرضی
• تریزومی ۲۱
• دیسپلازی اسکلتی
• لوزه فارنژیت
• سایر نوروپاتی ها

در بخش بعدی، علائم و نشانه های رایج شوک عصبی را مورد بحث قرار خواهیم داد.

علائم و نشانه های شوک نوروژنیک

شوک نوروژنیک معمولا” بین ۱ تا ۶ هفته پس از آسیب نخاعی ادامه پیدا می کند. در حالی که این شوک، بیشتر سیستم قلبی عروقی را تحت تاثیر قرار می دهد، در صورت عدم درمان می تواند منجر به آسیب دائمی بافت شود. بنابراین، آگاهی از علائم آن و پیگیری مراقبت های فوری پزشکی ضروری است.

از دست دادن عملکرد عصب سمپاتیک، باعث گشاد شدن رگ‌های خونی می‌شود که این موضوع منجر به محدود شدن فشار خون در سراسر بدن می‌ گردد. حاصل چنین وضعیتی، این است که  سلول ها نمی توانند به درستی با اکسیژن و مواد مغذی لازم تغذیه شوند، در نتیجه عملکرد مطلوب بدن مختل می شود.

از دست دادن عصب سمپاتیک نیز می تواند باعث تجمع خون در شبکه وریدی اندامها شود. در نتیجه خون به جای بازگشت به قلب، ممکن است بیشتر در دستها و پاها تجمع پیدا کند. این موضوع باعث می شود که چرخه مضری ایجاد شود که طی آن خون کمتری در سراسر بدن گردش پیدا می کند.

از جمله علائم شایع شوک نوروژنیک می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• افت فشار خون: کاهش فشار خون (کمتر از ۹۰ میلی متر جیوه سیستولیک یا ۶۰ میلی متر جیوه دیاستولی)
• برادی کاردی یا کاهش ضربان قلب به پائین تر از حد طبیعی ( کمتراز ۶۰ ضربه در دقیقه)
• اختلال در تنظیم دمای بدن: در ابتدا، اتساع عروق و تجمع خون در اندام‌ها (دست و پاها) ممکن است باعث گرم شدن و خشکی پوست گردد. اما امکان دارد با گذشت زمان ، هیپوترمی ( کاهش دما ) به دلیل از دست دادن گرما ایجاد شود.

این ۳ علامت می توانند به علل مختلفی بروز پیدا کنند ، که از جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• خستگی
• سرگیجه/ سبکی سر
• ضعف
• گیجی
• تاری دید
• حالت تهوع
• غش کردن
• تنگی نفس
• ضعیف شدن تمرکز

برای جلوگیری از آسیب دائمی بافت ناشی از ناکافی بودن گردش خون، باید علائم شوک نوروژنیک بصورت فوری مورد توجه قرار گیرد. در بخش بعدی به روشهای درمانی شوک عصبی می پردازیم.

به طور کلی درمان شوک عصبی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• تزریق  وریدی مایعات.  تزریق مایعات به درون سیاهرگها، جزو درمانهای اولیه، افت فشار خون محسوب می شود. آنها سطح مایعات را در رگ ها پر می کنند تا به تثبیت فشار خون کمک کنند.
• وازوپرسورها ( داروهای افزاینده فشار خون ). اگر تزریق مایعات بی اثر باشد، داروهای وازوپرسور می توانند به سفت شدن رگ های خونی و افزایش فشار خون کمک کنند. از جمله داروهای فشار خون رایج می توان به نوراپی نفرین، فنیل افرین، دوپامین و اپی نفرین اشاره نمود.
• آتروپین. اگر ضربان قلب پایین باشد، پزشک ممکن است آتروپین تجویز کند. تا با مهار فعالیت پاراسمپاتیک به عادی سازی ضربان قلب کمک کند.

همچنین بر اساس توصیه های انجمن جراحان مغز و اعصاب آمریکا و دستورالعمل‌های کنگره جراحان مغز و اعصاب، فشار خون شریانی باید طی ۷ روز اول پس از آسیب نخاعی حاد بین ۸۵ تا ۹۰ میلی‌متر جیوه حفظ شود.

در ادامه، تفاوت‌های بین دو نوع شوک را که ممکن است پس از آسیب نخاعی رخ دهند، مقایسه می‌کنیم.

شوک نوروژنیک در مقابل شوک نخاعی

شوک نوروژنیک و شوک نخاعی دو وضعیت جداگانه هستند که اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می شوند، چراکه هر دو می توانند پس از آسیب نخاعی رخ دهند. علاوه بر این، آنها همچنین می توانند در بروزعلائمی از جمله افت فشار خون و برادی کاردی مشترک باشند.

بر خلاف شوک نوروژنیک (که عمدتاً در آسیب های نخاعی سطح T6 یا بالاتر رخ می دهد)، شوک نخاعی می تواند به دنبال آسیب به هر ناحیه از نخاع رخ دهد.

شوک نوروژنیک به اختلال در سیستم عصبی سمپاتیک اشاره دارد که بر تون رگ های خونی تأثیر می گذارد. بدون تحریک سمپاتیک، خون نمی تواند به طور موثری در سراسر بدن گردش کند، که این موضوع، منجر به کاهش ضربان قلب، افت فشار خون پایین و اختلال در تنظیم دما می شود.

در مقابل، شوک نخاعی منجر به از دست دادن موقت تمام عملکردهای حرکتی، حسی و رفلکس زیر سطح آسیب فرد می شود. این مشکلات ناشی از التهاب و تورم نخاع است که جریان خون نواحی پائین تر از سطح آسیب را محدود می کند. هنگامی که طناب نخاعی تثبیت و تورم از بین می رود، افراد ممکن است به تدریج برخی از رفلکس ها، حس ها و کنترل حرکتی را بازیابی کنند. این مشکلات در درجه اول به شدت آسیب نخاعی بستگی دارد.

نکات کلیدی شوک نوروژنیک:

شوک عصبی به دنبال آسیب نخاعی ، باعث از دست دادن تحریک سمپاتیک (“جنگ یا فرار”) می شود. در نتیجه، عملکردهای پاراسمپاتیک بدن (“استراحت و هضم”) بدون مخالفت، منجر به اتساع عروق، کاهش ضربان قلب و افت فشار خون می گردد. خوشبختانه راه های موثری برای درمان شوک عصبی و به حداقل رساندن خطر عوارض ثانویه حاصل از آن وجود دارد.