اهمیت رژیم غذایی و کنترل وزن در افراد نخاعی

” آندتی هولکرافت” با ضایعه نخاعی کامل در ناحیه T6 در مورد وزن و رژیم غذایی خود چنین می گوید:

“”پیش از معلولیتم فرد لاغر اندامی بودم. ولی در طول ۲۳ سال وزنم، به تدریج افزایش پیدا کرد. حالا سعی می کنم غذای مناسبی بخورم و میوه و سبزی فراوان مصرف می کنم.”

توصیه های غذایی برای افراد نخاعی تقریبا” مشابه توصیه های ارائه شده برای عامه مردم است، اما آنچه که اهمیت زیادی دارد جلوگیری از اضافه وزن بی رویه است. بطور کلی باید :

غذاهایی که فیبر بالایی دارند مصرف گردد تا به تخلیه روده کمک شود.

به مقدار زیادی مایعات بنوشید.

توجه زیادی به میزان مصرف کلسیم نمائید.

از اسیدی بودن ادرار خود اطمینان حاصل کنید.

افزایش وزن :

بعضی از افراد وقتی که کسل و بی روحیه و غیر فعالند، اضافه وزن پیدا می کنند. با توجه به اینکه افراد نخاعی نیز بخصوص در روزهای اولیه ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل از نظر جسمی و روحی در شرایط خوبی قرار ندارند و اوضاع مطابق میل آنان به پیش نمی رود ،احساس آسیب پذیری زیادی دارند. و به همین دلیل نیز نمی توانند فعالیت بدنی مناسبی داشته باشند. و این موضوع تا زمان تنظیم برنامه های روزانه، وروال عادی فعالیت ها و ارتباطات معمول تداوم می یابد.

برایان ستوک ول ( Brain Stockwell ) با ضایعه T9 اظهار می دارد که :

“” قبل از تصادف چاق نبودم و بعد از تصادفم نیز مقدار زیادی از وزن خود را از دست دادم. پس می توانید تصور کنید که چقدر لاغر شده بودم. زمانی که واحد نخاعی را ترک کردم وزنم به اندازه ی زمانی بود که به آنجا رفته بودم که وزن تقریبا” مناسبی بود. شاید بدلیل کسلی و افسردگی ، نمی دانم! ولی خیلی زود وزنم به حدی زیاد شد که مردم مرا به عنوان یک فلج چاق می شناختند و من هم از این موضوع بسیار ناراحت بودم. دیگر خسته شده بودم به همین دلیل تصمیم گرفتم که رژیم بگیرم. در عرض شش ماه و اجرای یک رژیم غذایی مناسب، نظرم نسبت به زنگی عوض شد و دریافتم که نوع رژیم غذایی برای افراد نخاعی بخصوص در آغاز معلولیت چقدر می تواند اهمیت داشته باشد. حالا می دانم که چربی کمتر و غذای سالم چاره کار است. البته بعضی ها هیچگاه اضافه وزن پیدا نمی کنند ولی من اگر مراقبت نکنم همیشه مستعد چاقی هستم. من یک رژیم بدون چربی را انتخاب کردم و در حال حاضر نتیجه اش بسیار خوب است. علاوه بر آن بطور مداوم ورزش می کنم و حداقل هفته ای دوبار به باشگاه می روم “.

افزایش وزن می تواند عواقب زیادی بهمراه داشته باشد از جمله :

فرد در جابجائی و حرکت خود با مشکل مواجه می شود.

جابجایی فرد برای پرستاران و مراقبین و خانواده وی نیز مشکل تر خواهد بود.

با افزایش وزن احتمال بروز بیماریهای دیگر بیشتر خواهد شد.

با افزایش وزن احتمال ایجاد زخمهای بستر بیشتر خواهد شد.

بهترین راه برای پیشگیری از افزایش وزن، افزایش میزان حرکت و ورزش و کاهش مصرف مواد قندی (مثل شکر )، چربی، وغذاهای پرکالری است. لذا بهتر است به نکات زیر توجه شود :

بجای شکر از شیرین کننده های مصنوعی استفاده کنید.

از نوشیدنی ها و شربت های کم کالری و بدون شکر استفاده نمائید.

مصرف بیسکویت، کیک، شیرینی و شکلات را از وعده های غذائی خود حذف کرده و بجای آن از میوه ها و یا ماست کم چرب استفاده کنید.

بهتر است به جای مصرف غذاهای سرخ شده در روغن ، از غذاهای سوخاری استفاده شود و از خوردن سیب زمینی سرخ شده در روغن بپرهیزید.

به جای مصرف کره از مواد کم چرب استفاده نمائید.

شیر و پنیر مصرفی بایستی از نوع کم چرب باشد.

بهتر است از گوشت بدون چربی استفاده گردد .بنابراین باید تمام چربی قابل رویت گوشت کاملا” جدا شود.

تمام اقداماتی که در زمینه کاهش وزن بعمل می آید، هنگامی به نتیجه خواهد رسید که عادات غذایی با ساده ترین تغییر و بصورت تدریجی عوض شود. بهتر است بمنظور کسب اطلاعات بیشتر در مورد رژیم های پرفیبر، کلسیم و بطور کلی کاهش وزن با متخصصین تغذیه و کارشناسان مراکز ضایعات نخاعی ارتباط برقرار کنید.

اهمیت فیبر :

فیبر خوراکی بخشی از مواد غذایی است که در دستگاه گوارش هضم نمی شود. به همین دلیل از روده که محل جذب آب و مواد غذایی است، براحتی عبورکرده و به ایجاد مدفوعی نرم کمک می نماید. در نتیجه بدون اینکه آسیبی به روده و مقعد وارد کند، به آسانی دفع می شود. چنانچه رژیم غذایی شما به درستی برنامه ریزی شده باشد، متوجه خواهید شد که بدون نیاز به مسهل ها می توانید عمل دفع را به خوبی انجام داده و نظم بهتری به آن بدهید. در این شرایط روده شما خیلی آسان و سریع به محرکهایی که برای تخلیه آن در نظر گرفته شده، پاسخ می دهد.

فیبر در غذاهایی از جمله غلات، سبزیجات و میوه جات به وفور یافت میشود ولی در گوشت و فرآورده های حیوانی وجود ندارد.

عمده ترین مواد غذایی که حاوی فیبر هستند عبارتند از :

نان های سبوس دار

غلات سبوس دار

انواع بیسکویت های سبوس دار

شلتوک برنج ( برنج با سبوس )

دانه هائی مثل تخم آفتاب گردان، تخم کدو، تخم برزک

انواع میوه های تازه، پخته شده، کمپوت و حتی خشک

تمامی سبزیجات از جمله سالادها

سیب زمینی بصورت پخته شده در آب یا فر ( بخصوص با پوست که بهتر است پوست آن نیز خورده شود. )

همچنین حبوبات از جمله لوبیا و عدس منبع سرشاری از فیبر هستند.

امروزه می توان سبوس خالص را نیز از داروخانه ها و فروشگاههای مواد غذایی خریداری نمود. معمولا” این نوع سبوسها را می توان بصورت ۳ بار در روز و هر بار یک قاشق معمولی مصر ف کرد و برای این منظور بهتر است آن را روی وعده های غذایی از جمله انواع سوپ و خوراک ها یا میوه های پخته شده و حتی کیک ها افزود و مصرف نمود. با این وجود توصیه می شود که تا حد امکان از مصرف سبوس خالص خودداری شود، زیرا مصرف بی رویه آن باعث کاهش جذب مواد معدنی از جمله کلسیم و آهن می شود.

اهمیت مصرف مایعات :

بطور کلی به سبب آنکه مصرف مایعات در سلامت کلیه ها نقش به سزایی دارد، بنابراین سفارش اکید می شود که انواع مایعات به میزان کافی مصرف شوند تا آب کافی به بدن رسیده و خطر بروز بسیاری از بیماری ها نیز کاهش یابد. معمولا” نوشیدن دو و نیم لیتر مایع توصیه شده است.

اما در روزهای گرم بخصوص وقتی فرد رژیم غذایی پرفیبر مصرف می کند و در مواقعی که میزان عرق افزایش می یابد، شاید نیاز باشد که آب بیشتری جذب گردد. اغلب وقتی کسی در کنترل مثانه با مشکل خاصی مواجه می شود ،سعی بر این دارد که آب مصرفی خود را کاهش دهد که متاسفانه در چنین شرایطی زمینه جهت بروز بیماریهای کلیه فراهم می شود. همچنین باید سعی شود که مصرف نوشیدنی های گازدار کاهش یابد چرا که این نوع نوشیدنی ها ادرار را قلیایی کرده و در نتیجه احتمال سنگ سازی مثانه و کلیه ها را افزایش می دهند.

متخصصین و کارشناسان مراکز نخاعی می توانند راهنمایی های دقیقتری رادراین خصوص ارائه نمایند.

نقش کلسیم :

معمولا” در هفته های اولیه پس از آسیب نخاع، مقدار زیادی کلسیم (به علت از دست دادن توده استخوانی ) از طریق ادرار دفع می شود. این مسئله باعث رسوب کلسیم در ادرار فرد شده و می تواند منجر به ایجاد سنگ در کلیه ها و مثانه گردد. همچنین ذرات کلسیم می توانند قطعات ریزی را تشکیل دهند که سبب گرفتگی سوند می شوند. اما به مرور زمان و پس از گذشت مدتی بخصوص زمانی که فعالیت فرد بیشتر می شود، این روند نیز متوقف می گردد. با این وجود بعضی از افراد شدیدا” مستعد سنگ سازی هستند، بنابراین این افراد باید با محدود کردن مصرف شیر و پنیر و فرآورده های لبنی، رژیم غذایی کم کلسیمی را دنبال کنند. همچنین اهمیت دارد که ادرار کمی اسیدی نگه داشته شود ( pH بین ۵ و ۶ باشد ) زیرا می تواند به پیشگیری از ایجاد سنگ کمک زیادی کند.علاوه بر آن ادرار اسیدی مانع رشد باکتریهای مولد بیماریهای مثانه و کلیه می شود .جهت اطلاع از وضعیت اسیدتیه ادرار می توان نوارهای آزمایش مخصوص که برای این منظور ساخته شده اند را از داروخانه ها تهیه نموده و فقط کافی است که نوار را در داخل ادرار خیس نمود تا از میزان اسیدتیه آن مطلع شد. چنانچه PH ادرار بالاتر از ۶ باشد ،یعنی قلیایی، بایستی رژیم غذایی عوض شود. ممکن است عجیب باشد اما باید مصرف گوجه ، انواع مرکبات، لیمو و آب پرتقال را کاهش دهید زیرا این مواد ادرار را قلیایی تر ” می کنند نه اسیدی تر ” و در عوض بهتر است که به جای آنها آب سیب، زغال اخته یا گریپ فورت نوشیده شود و یا می توان از قرصهای ویتامین C استفاده نمود. در هر صورت بهتر است با پزشک و متخصصین مربوطه مشورت شود.

منبع: مرکز ضایعات نخاعی جانبازان