به چه کسانی بیماران آسیب نخاعی می‌گویند؟
تغذیه برای سلامت هر فردی بسیار مهم است. یک فرد عادی باید یک برنامه منظم برای تغذیه خود داشته باشد، چه برسد به یک فرد دارای آسیب نخاعی. این افراد بیشتر از هرکس دیگری باید به فکر سلامتی خود و چیزی می‌خورند باشند. دکتر جباری بهترین فوق تخصص مغز و اعصاب برای بیماران آسیب نخاعی توصیه‌هایی در خصوص تغذیه دارد که در این مقاله آورده شده است.
به چه کسانی بیماران آسیب نخاعی می‌گویند؟
به زبان ساده بیماران نخاعی کسانی هستند که دچار ضایعه نخاعی شده‌اند. در مورد ضایعه نخاعی باید خدمتتان عرض کنم که به معنای آسیب به طناب نخاعی است. آسیب نخاعی ممکن است به دنبال وقوع حوادث طبیعی، تصادفات یا ضایعات ورزشی ایجاد شود.
اهمیت تغذیه در بیماران نخاعی
تغذیه پس از آسیب نخاعی برای بهبود وضع کلی بدن، ایجاد و حفظ وزن مناسب و همچنین کمک به تنظیم عملکرد روده و مثانه از اهمیت زیادی دارد. در حقیقت رژیم غذایی استاندارد و مناسب می‌تواند از بروز عوارضی نظیر اضافه‌وزن، ناهنجاری‌ها و حتی آسیب‌های پوستی که در طولانی‌مدت پیشگیری کنند.
با تعیین درست تغذیه برای بیماران نخاعی، می‌توان تمامی مواد مغذی مورد نیاز بدن را تأمین کرد.
- پروتئین و روی و همچنین ویتامین‌های C،A به‌سلامت پوست بدن کمک می‌نمایند.
- استفاده از غذاهای غنی از فیبر همراه با مصرف آب کافی، منجر به تنظیم فعالیت روده‌ها خواهد شد.
مشخصاً اگر یک فرد دارای ضایعه نخاعی، بیشتر از نیاز توان غذا مصرف کند، اضافه‌وزن پیدا خواهد کرد. هدف از مصرف رژیم غذایی مناسب این است که ضمن تأمین کلیه مواد مغذی مورداحتیاج بدن، کالری مورد نیاز نیز جهت حفظ وزن مناسب تأمین شود.
تغذیه افراد دارای ضایعه نخاعی
یک برنامه درست تغذیه برای بیماران نخاعی باید حاوی مواد غذایی زیر باشد. البته توجه داشته باشید میزان و زمان مصرف هرکدام از این مواد غذایی برحسب شرایط بیمار توسط پزشک متخصص تعیین می‌شود درنتیجه اطلاعات زیر فقط در حد استاندارد عمومی بوده و بی‌خبر از پزشک خود دست به هیچ اقدامی نزنید.
گروه گوشت و پروتئین
این گروه غذایی، پروتئین، روی و آهن موردنیاز بدن را تأمین می‌کند. مصرف دو تا سه وعده در روز و در مجموع حدوداً به میزان ۵ تا ۷ اونس (۱۴۱ تا ۱۹۸ گرم) در روز کافی است.
بهتراست که برش‌های بدون چربی گوشت را انتخاب کنید و پوست مرغ را نیز جدا نمایید. همچنین بهتر است که این گروه از مواد غذایی را پخته، آب پز و یا برشته‌کنید و از سرخ کردن آن‌ها درون چربی‌ها خودداری نمایید.
گوشت‌ها و مواد غذایی که پروتئین بالایی دارند:
- گوشت گاو
- گوساله
- گوشت بره
- لوبیای خشک
- گوشت پرندگان
- کره‌ی بادام‌زمینی
- گوشت ماهی و غذاهای دریایی
- انواع آجیل و خشکبار
- تخم‌مرغ
- سفیده تخم‌مرغ
- پنیر
- تخم‌مرغ هم زده
مصرف گوشت‌های با چربی زیاد را محدود کنید. ازجمله:
- انواع گوشت‌های چربی‌دار
- انواع پنیرهای چرب
- گوشت سوسیس و هات‌داگ
گروه میوه و سبزی‌ها
۵ تا ۶ وعده در روز میوه مصرف کنید. هر وعده سبزی شامل نصف فنجان سبزی‌ها پخته و یا یک فنجان سبزی خام است.
هر وعده میوه شامل یک قطعه متوسط از میوه‌جاتی نظیر سیب، گلابی و پرتقال، نصف موز یا گریپ‌فروت،۴/۳ فنجان توت، یک فنجان هندوانه یا خربزه، و یا ۲/۱ فنجان آب‌میوه هست.
این گروه از مواد غذایی ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبر مورد نیاز بدن را تأمین می‌کند. بهتر است که تا حد امکان نوع تازه‌ی این مواد انتخاب شوند، در صورت عدم امکان از مواد منجمد استفاده گردد. مطمئن شوید که یکی از سبزی‌ها سبز و زرد که حاوی ویتامین آ هستند را حتماً مصرف کرده باشید.
موادی که حاوی ویتامین C زیادی هستند ازجمله مرکبات، توت‌فرنگی، گوجه‌فرنگی و یا کلم برکلی را به‌طور روزانه مصرف نمایید.
گروه شیر و لبنیات
دو یا سه وعده در روز از فرآورده‌های لبنی یا سایر غذاهایی که از شیر تهیه می‌شوند را مصرف نمایید. هر وعده معادل یک فنجان است.
این گروه از مواد غذایی، پروتئین، کلسیم و ویتامین‌های D, B, A را تأمین می‌کنند. البته افراد نخاعی ممکن است نسبت به مصرف کلسیم و سنگ‌های کلیوی نگرانی داشته باشند و تمایل دارند که مصرف لبنیات را در جیره غذایی خود محدود و یا قطع کنند. ولی این کار توصیه نمی‌شود.
به‌طورکلی مقدار زیادی از کلسیم بدن درنتیجه‌ی بی‌تحرکی و طی فرآیندهای طبیعی مربوط به دفع کلسیم که ناشی از فقدان تحمل وزن بدن روی استخوان است، از استخوان‌ها دفع می‌گردد؛ بنابراین مهم است که وعده‌های توصیه‌شده در مورد لبنیات و فرآورده‌های غنی از کلسیم را حتماً مصرف نمایید.
توصیه می‌شود که از فرآورده‌های لبنی کم‌چرب و یا شیر کم‌چرب استفاده نمایید تا میزان مصرف کالری و چربی شما کمتر شود.
گروه چربی
سه تا چهار وعده در روز و در هر وعده یک قاشق چای‌خوری از گروه مواد چربی استفاده کنید. این گروه، کالری و ویتامین‌های K,D,E,A مورد نیاز بدن را فراهم می‌کند.
چربی‌های جامد نظیر کره و مارگارین دارای مقدار زیادی از چربی‌های اشباع‌شده هستند و می‌توانند باعث افزایش کلسترول خون شما شوند؛ بنابراین بهتر است که از چربی‌های مایع نظیر روغن‌های مایع استفاده کنید و به‌طورکلی مقدار کل چربی مصرفی خود را محدود نمایید.
انواع غذاهایی که حاوی مقدار زیادی چربی هستند:
- انواع گوشت‌های پرورده و نمک‌زده
- گوشت‌های دودی
- انواع کالباس
- دنبه
- پوست پرندگان
- آووکادو
- انواع روغن
- کره
- مارگارین
- انواع زیتون
- انواع مواد روغنی
- افزودنی‌های تردکننده گوشت
- مایونز
- انواع چاشنی سالاد
- پنیر خامه‌ای
- انواع خامه
- انواع آجیل و تخمه
همواره سعی کنید فرآورده‌های بدون چربی یا کم‌چرب را انتخاب کنید تا مقدار چربی مخصوصا چربی‌های اشباع‌شده وعده‌های غذایی شما کاهش پیدا کند.
مواد مغذی مهم برای افراد دارای آسیب نخاعی
پروتئین
به‌طورکلی بعد از بروز آسیب نخاعی، نیاز شما به پروتئین ممکن است بیشتر شود. مصرف پروتئین به‌اندازه کافی به حفظ سلامتی کمک کرده و از آسیب پوست و عفونت‌ها جلوگیری می‌نماید.
غذاهای حاوی پروتئین زیاد و چربی کم:
- گوشت گوساله کباب شده
- گوشت استیک کبابی
- ماهی پخته‌شده
- مرغ پخته‌شده
- گوشت بوقلمون
- تخم‌مرغ مخلوط
- شیر کم‌لاکتوز
- شیر کم‌چرب ۱ درصد و ۲ درصد
- ماست معمولی و کم‌چرب
- پنیرهای روستایی
- پنیر سوئیسی
- نخود
- جوجه
- لوبیا قرمز
- فرنی
- ماست چرخ‌کرده
فیبر
فیبر بخشی از گیاهان است که در بدن انسان نمی‌تواند هضم شود. و به‌طورکلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
۱) فیبرهای غیرقابل‌حل:
معمولاً انواعی از فیبر هستند که به عنوان مواد خوراکی سبوس‌دار مطرح می‌باشند و درواقع بخش‌های چوبی یا ساختمان گیاهان را شامل می‌شوند نظیر پوست میوه‌جات و سبزی‌ها، پوسته خارجی ( سبوس) دانه گندم.
۲) فیبرهای قابل‌حل:
موادی هستند که غیرقابل‌حل در آب بوده و در آب به شکل لعاب غلیظ درمی‌آیند. حبوبات، آرد جو، انواع گل‌کلم و مرکبات همگی دارای فیبرهای قابل‌حل هستند. بخصوص سبوس جو منبع بسیار خوبی از این نوع فیبرها محسوب می‌گردد.
فیبرهای غیرقابل‌حل، معمولاً باعث تسریع عبور مواد از دستگاه گوارش می‌شوند، درحالی‌که فیبرهای قابل‌حل، اغلب سبب کندی عبور مواد می‌گردند. ولی از آنجائی که هر دو نوع فیبر آب را جذب می‌کنند، هر دو باعث نرمی و حجیم شدن مدفوع شده و مانع یبوست می‌شوند.
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهند فیبرهای قابل‌حل می‌توانند در کاهش میزان کلسترول خون مؤثر باشند. به‌طورکلی فیبرهای غیرقابل‌حل در پیشگیری و درمان یبوست مفید هستند.
چه غذاهایی حاوی فیبر هستند؟
حبوبات:
یکی از بهترین منابع برای هر دو نوع فیبر (قابل‌حل و غیرقابل‌حل) محسوب می‌شوند. یک وعده شامل ۲/۱ فنجان از انواع حبوبات پخته مثل لوبیا قرمز، لوبیای چشم‌بلبلی و انواع دیگر لوبیا در حدود ۴ تا ۷ گرم فیبردارند که تقریباً نیمی از آن قابل‌حل است.
سبوس:
سبوس گندم تقریباً به‌طور کامل غیرقابل‌حل است و برای برطرف کردن یبوست عالی هست. سبوس در تمامی فرآورده‌های حاصل از گندم سبوس‌دار یافت می‌شود. سبوس جو نیز حاوی مقدار زیادی فیبر است به‌طوری‌که بیش از نیمی از آن قابل‌حل هست.
میوه‌جات:
معمولاً مصرف میوه‌ها باپوست سالم آن‌ها توصیه می‌شود. به‌طورکلی میوه‌جات منبع بسیار عالی از فیبرهای غیرقابل‌حل هستند. به‌علاوه، بیش از نیمی از فیبر موجود در سیب، هلو، آلو، موز و مرکبات قابل‌حل است.
غلات کامل:
تا حد امکان حبوبات سبوس‌دار، نان و کراکرهای تهیه‌شده از غلات کامل مصرف نمایید. برنج قهوه‌ای یا برنج وحشی نیز فیبر زیادی دارند و موجب تنوع وعده غذایی می‌شوند.
سبزی‌ها:
تمامی سبزی‌ها که به رژیم غذایی افزوده می‌شوند تا حدی دارای فیبرهای غیرقابل‌حل هستند. کلم برکلی، هویج خام و گل‌کلم، منابع غنی از فیبرهای قابل‌حل می‌باشند.
ذرت بوداده:
یک ماده غذایی عالی و کم‌کالری حاوی فیبر به‌حساب می‌آید.
مایعات
بعد از ضایعه نخاعی نیاز بدن به مایعات افزایش پیدا می‌کند، به‌خصوص موقعی که سعی در بهبود زخم‌ها داشته باشیم. ازآنجاکه بهبودی و حفظ عملکرد بدن نیازمند مایعات است، کاهش مایعات بدن منجر به کندتر شدن فرآیند بهبودی خواهد شد؛ بنابراین اطمینان حاصل کنید که روزانه حداقل ۱۰ تا ۱۲ فنجان از نوشیدنی‌های مختلف ( بدون کافئین) نوشیده باشید.
اگر به هر دلیلی برای نوشیدن مایعات محدودیت دارید، لازم است که با گروه توان‌بخشی خودتان صحبت کنید تا آنچه با نیازهای شما مطابقت دارد را تعیین نمایند.