آشنایی پرستاران با رژیم غذایی مناسب افراد دچار آسیب نخاعی

معصومه رعنایی اشکیکی

کارشناس پرستاری  بیمارستان خاتم الانبیاء(ص)

دکترطاهر درودی

معاون آموزش و پژوهش مرکز علوم اعصاب شفاء بیمارستان خاتم الانبیاء(ص)

 پست الکترونیک برای  تماس و تبادل نظر   irandavoudi@yahoo.com    

مقدمه

ضایعه‌ نخاعی باعث تغییرات ناگهانی در نیازهای تغذیه ای بیمار مثل : افزایش نیاز به انرژی ،پروتئین،ویتامین ها ومواد معدنی می شود. نیازهای تغذیه در مرحله‌ حاد که ۴- ۳ هفته‌ اول بعد از ضایعه نخاعی را شامل می‌شود، اهمیت دارند. حمایت تغذیه‌ از بیماران دچارضایعه‌ نخاعی، ضروری است و در دو مرحله‌ حاد و مزمن مورد توجه قرار می گیرد .

هر یک ساعت تاخیر در تغذیه‌ بیمار، باعث بازخوردمنفی به حمایت‌‌های درمانی و مراقبتی می‌شود. در بیمارانی که به ونتیلاتور وصل هستند،عدم تامین انرژی کافی، باعث افزایش وابستگی بیمار به دستگاه تنفس مصنوعی می شود. بیماران درمعرض خطر کاهش وزن و افزایش وزن قرار دارند.از طرفی دادن کالری اضافه ، باعث وارد شدن فشار زیاد به قلب، کبد و کلیه‌ها می شود. عدم توجه به وضعیت تغذیه‌ بیماربعد از ۳- ۲ هفته، منجر به از دست رفتن ۳۰ درصد توده‌ عضلانی بدن می‌شود و بیمار را در معرض خطر مرگ قرارمی دهد.

بحث

تغذیه مناسب بعد از ضایعه نخاعی، احتمال بروز بیماریها و عوارض حاصل از تغییرات متابولیسمی را کاسته و مشکلات  روحی- روانی مددجویان را کاهش می دهد.

حمایت تغذیه ای به موقع، در پیشگیری بسیاری از عوارض ضایعه نخاعی نظیر زخم بستر، عفونت مکرر مثانه، ضعف و خستگی عمومی تاثیر مستقیم دارد. بررسی نیازهای تغذیه متعاقب آن تغذیه صحیح با توجه به شرایط فرد ضایعه دیده، در حمایت از عملکرد سیستم قلبی، تنفسی و پیشگیری از سوء تغذیه و از دست رفتن سریع توده‌ سلولی فعال بدن بسیار موثر است.

تشخیص های پرستاری شامل:

۱)خطر کاهش وزن اولیه مربوط به تغذیه کمتر از نیاز بدن
۲) خطر کاهش حجم مایعات در رابطه با مصرف ناکافی مایعات
۳) تعادل منفی نیتروژن به علت تغذیه ناکافی
۴) عدم تعادل الکترولیت ها به علت دهیدراتاسیون

اهداف اولیه‌ مراقبت‌های تغذیه شامل: پیشگیری ازدهیدراتاسیون، حفظ تعادل الکترولیت‌های بدن، محاسبه میزان انرژی وپروتئین مورد نیاز بدن می باشند.

میزان مصرف انرژی کل روزانه از طریق عواملی مانند: میزان متابولیسم بدن درحالت استراحت ،میزان فعالیت بدنی و میزان کالری حاصل ازغذاها تعیین می شود.

اقدامات پرستاری شامل

۱-مشاوره با متخصص تغذیه

۲- رعایت رژیم غذایی با میزان بالای مایعات، کربوهیدرات و پروتئین به منظور تامین انرژی کافی و ترمیم بافتی

۳- جهت جلوگیری از عدم تعادل انرژی،رژیم بیمار از تمام گروهای غذایی که شامل:نان وغلات ،میوه،سبزی ،گوشت،لبنیات می باشند، تامین گردد

نیازهای تغذیه ی و زمان بندی تغذیه‌ بیمار ضایعه نخاعی توسط پرستار، طی یک برنامه روزانه انجام می شود و لازم است  چک لیستی ازرژیم غذایی روزانه بیمار ولیست بیمارانی که هنگام تغذیه، نیاز به کمک دارند، تهیه و اجرا گردد.

بهتر است تغذیه‌ به دفعات و تدریجی انجام شود. می توان برای تغذیه بهتر مددجویان از همکاران فیزیوتراپیست کمک گرفت مثلا نیم ساعت قبل از غذا، مجرای تنفسی پاک گردد و البته از فیزیوتراپی ریه تا ۳۰ دقیقه بعد از خوردن غذا خودداری می شود.

در بیماران مبتلا به فلج اندام تحتانی،۱/۷- ۱/۵ گرم پروتئین به ازای هر کیلو‌گرم وزن بدن در مرحله تعادل منفی و ۱/۵- ۱/۲گرم در مرحله تعادل مثبت تعیین شده است. متخصصان تغذیه بیش از آن که به این اعداد اکتفا کنند باید به شدت ضایعه و شرایط بیما رتوجه کنند، زیرا نیاز به پروتئین در برخی بیماران حتی به      ۵/۲  تا ۳  گرم در روزافزایش می‌یابد.

لازم است متخصصان تغذیه، نیازهای تغذیه ای بیمار را با توجه به نتایج آزمایش‌های بیوشیمیایی به ویژه قند‌خون، آلبومین سرم، پری آلبومین(پیش ساز آلبومین)، کلسترول، اوره، کراتینین، هماتوکریت، هموگلوبین، فریتین و الکترولیت ها تعیین نمایند.

مواد غذایی دو نوع فیبر دارند که شامل: ۱- فیبر قابل حل ۲- فیبر غیر قابل حل می باشند.

فیبرهای قابل حل به کاهش کلسترول کمک می کنند.با فیبرهای غیر قابل حل ، مدفوع نرم و حجیم می شود، تا در زمان کمتری، از روده ها عبور نماید.فیبرهای قابل حل در میوه ها و سبزیجات یافت می شوند.

فیبرهای غیر قابل حل در نان گندم خالص، ماکارونی ، حبوبات و برنج سبوس دار تأمین می شود، بنابراین بهترین رژیم غذایی، رژیمی است که درآن سبزیجات بیشترازمیوجات ، میوجات بیشترازمواد نشاسته ای، غذاهای نشاسته ای بیشترازگوشت و فرآورده های لبنی ، گوشت ولبنیات بیشترازچربی مصرف شوند.

در یبوست ناشی از مصرف تغذیه با لوله مری-معده(NGT)،مصرف فرمولای حاوی فیبرکه شامل:آب آلو، پوره یا آب میوه، پوره سبزی، مغزها وغلات(آسیاب شده) می باشند، توصیه می شود. رژیم غذایی حاوی فیبر ومصرف مایعات در حد کافی،( روزانه در سه وعده غذایی )جهت جلوگیری از یبوست ضروری می باشد.مقدار فیبر توصیه شده ۱۴ گرم در روز برای زنان و ۳۸ گرم در روزبرای مردان می باشد.

تغذیه برای رسیدن به کاهش وزن شامل:

۱)جداکردن کامل چربی ازروی گوشت
۲) جداکردن پوست مرغ
۳)مصرف شیر، ماست وپنیر کم چرب
۴) پختن غذا باحداقل روغن، کره و مارگارین
۵)مصرف فقط یک لایه خیلی نازک کره ، مارگارین روی نان
۶)استفاده از سس گوجه فرنگی به جای سس های خامه داربرای غذاهای رشته ای مثل:ماکارونی
۷) عدم افزودن زیاد کره ، مارگارین به غذاها وسبزیجات
۸)استفاده از چاشنی های بدون روغن برای سالاد
۹) محدودکردن مصرف میان وعده هائی مثل: چیپس ، شکلات و کیک
۱۰) محدودنمودن مصرف وعده های غذایی غیررژیمی می باشند.

مجموعه ای از برنامه های مربوط به “رژیم غذائی” و “فعالیت بدنی” ، به کاهش وزن بیماران کمک می کنند.بیمارجهت جلوگیری از افزایش وزن ،از چربی کمتری استفاده نماید.غذاهای سرشار از فیبر، باعث سوختن کالری می شوند.

تغذیه برای رسیدن به افزایش وزن شامل:
۱- استفاده از شیرهای غنی شده
۲- افزودن سه قاشق سوپ خوری پودرشیردریک فنجان شیر
۳- مخلوط کردن میوه ها مانند: شیرموز
۴- مصرف ماست ، بستنی ، فرنی شیر بین وعده های غذایی
۵- خوردن انواع آجیل ، میوه های خشک ،بیسکویت
۶- مصرف سوپ های تهیه شده ازشیر
۷- افزودن پنیر، سس پنیر به سوپ وسبزیجات
۸- افزودن خامه به حبوبات درصبحانه
۹- استفاده از نوشیدنی ها و پوره سیب زمینی

معمولا” درماه های اولیه بعدازآسیب نخاعی، کاهش وزن وفقدان اشتها رخ می دهد. اقدامات شامل :‌

۱- رعایت رژیم غذایی مخصوص
۲- عدم مصرف نوشیدنی نیم ساعت قبل وبعداز غذا
۳- فراهم کردن محیط آرام در هنگام غذا خوردن

ارزیابی پرستاری شامل:

۱) دستیابی به هیدراتاسیون از نظر مصرف مایعات روزانه
۲) تامین انرژی با مصرف تغذیه مناسب
۳) برگشتن سلامت پوست از نظر مرطوب بودن و داشتن تورگور پوستی
۴) رسیدن به میزان طبیعی توده عضلانی
۵)چک کردن میزان دریافتی و دفعی جهت دستیابی به تعادل مطلوب آن
۶) اندازه گیری وزن فرد و ثبت آن دو بار در هفته ومحاسبه تامین تمام نیاز های غذایی بیمار
۷ )کنترل آزمایش خون و میزان طبیعی سطح پروتئین های سرم ،می باشند.

آموزش‌ به بیمار و خانواده توسط پرستار، در ارتباط با چگونگی تغذیه پس از گذراندن دوران حاد آموزش به بیمار و خانواده حائز اهمیت است. مثل: عادتهای خوب غذا خوردن و چگونگی تامین نیازهای تغذیه ای.
پرستاران باید با همکاری متخصصین توانبخشی، برنامه مناسبی برای فعالیتهای روزمره، نحوه مراقبت از خود، به خصوص فعالیتهای ورزشی و با کمک کارشناسان تغذیه رژیم غذایی مناسب وضعیت بیمار ضایعه نخاعی را تنظیم نمایند.

نتیجه گیری

حمایت تغذیه ای به موقع و صحیح در مراحل بهبود ضایعات نخاعی و بازتوانی، بسیار حائز اهمیت می باشد.
پرستار در تشخیص وارزیابی واقدامات به موقع و همچنین آموزش به بیمار وخانواده، در پیشگیری از عوارض آسیب نخاعی با مراقبت وحمایت تغذیه، نقش موثری ایفاء می کند.

کلید واژه ها :

ضایعه نخاعی، تغذیه، پرستار

منابع:

۱) سوزان س. اسملتزر، برنداجی. بیر، جانِس اِل هینکل، کری اچ. چیوی پرستاری داخلی – جراحی برونر و سودارث ،مترجم:زهرا مشتاق،انتشارات جامعه نگر،۲۰۱۰
۲) مژگان مقدم ، رویا حبیبی ، کیوان دواتگران ، کاظم نظم ده،توانبخشی جامع ضایعه نخاعی ،انتشار : سازمان بهزیستی کشور-۱۳۸۶
۳) راهنمای افراد مبتلا به آسیب نخاعی،مترجم:عباس کاشی،ناشر:پژوهشکده مهندسی وعلوم پزشکی جانبازان-۱۳۸۷
۴)اینترنت
www.pub med
www. American Family