تغذیه در بیماران ضایعات نخاعی

 فاطمه گلستان

دانشجوی کارشناسی ارشد پرستاری مراقبت های ویژه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

          پست الکترونیک برای  تماس و تبادل نظر    golestanfateme@yahoo.com 

 تغذیه برای حفظ سلامتی و بهداشت بدن هر فردی حائز اهمیت است. اما بعد از آسیب نخاعی، موضوع تغذیه جهت بهبود وضع کلی بدن، ایجاد و حفظ وزن مناسب وهمچنین کمک به تنظیم عملکرد روده و مثانه از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد شد.

مصرف رژیم غذایی مناسب می تواند به پیشگیری از عوارضی مانند اضافه وزن، ناهنجاری ها و همچنین آسیب های پوستی که در طولانی مدت به همراه ضایعه نخاعی ایجاد می شود، کمک نماید.

درست بعد از آسیب نخاعی (فاز حاد) بیمار دچار کاهش وزن قابل توجهی می شود. قسمت قابل توجهی از این کاهش وزن در نتیجه از دست دادن توده عضلانی به دنبال بی حرکتی رخ می دهد. تحقیقات زیادی گواه بر تغییرات متابولیکی در فاز حاد دراین بیماران است. بالانس منفی نیتروژن حتی با وجود حمایت های تهاجمی تغذیه ای وجود دارد و این حالت تا ۲ ماه پس از آسیب همچنان باقی خواهد ماند. کاهش قابل توجه وزن در طی ۲-۴ هفته بعد از آسیب دیده می شود.

اشتهای ضعیف در فاز حاد آسیب نخاعی معمول است به طوری که متوسط دریافت مواد غذایی از راه دهان به ۸۴۸ کیلوکالری در روز کاهش می یابد. دیس فاژی یکی از مشکلات شایع این بیماران به خصوص در افراد با آسیب های جدی تر می باشد. اختلال در حس چشایی، اشتهای ضعیف و اختلال در خواب همچنین می تواند از مشکلات شایع در این بیماران باشد.

آزمایشات بیوشیمی و آنتروپومتری می تواند در تشخیص و ارزیابی نیازهای متابولیکی مفید باشد.
سطح پلاسمایی آلبومین، ترانس فرین، کراتینین، کارتن، فولات و اسکوربات در فاز حاد کاهش می یابد.
یکی از روش های تخمین نیاز های تغذیه ای که سابقا نیز استفاده می شده است، معادله Harris-benedict است. هرچند استفاده از یک روش به تنهایی روش مناسبی برای ارزیابی نیاز های تغذیه ای بیماران نیست.

بعد از این که بیمار فاز حاد بیماری را پشت سر گذاشت دچار افزایش وزن می گردد که این موضوع  می تواند مشکلات زیادی را برای بیمار در پی داشته باشد.

افزایش احتمال ابتلا به دیابت، افزایش سطح کلسترول خون، کاهش سطح HDL، افزایش سطح قند خون ناشتا، افزایش قطر دور شکمی، افزایش سطح تری گلیسرید که همگی می توانند از ریسک فاکتورهای مهم بیماری های قلبی باشند، ممکن است در این بیماران رخ دهد که البته تغذیه نقش بسزایی در کنترل آنها دارد.

همچنین تغذیه می تواند منجر به افزایش احتمال ابتلا به زخم های فشاری، ابتلا به استئوپروز(پوکی استخوان) شود، در ضمن بر تحرک و استقلال بیمار نیز موثر است.

وزن مناسب برای بیماران پاراپلژی ۵-۱۰% کمتر از وزن ایده آل بیمار و برای بیماران تتراپلژی ۱۰-۱۵% کمتر از وزن ایده آل است. کالری مورد نیاز بیماران پاراپلژی ۹/۲۷ کالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای بیماران تتراپلژی ۷/۲۲ کالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است.( در مورد بیماران با اضافه وزن محاسبه بر مبنای وزن ایده آل صورت میگیرد به وزن فعلی)

 نیاز های تغذیه ای بر اساس هرم غذایی:

• گروه گوشت، ماهی و پرندگان:

مصرف دو تا سه وعده در روز توصیه می شود (در مجموع حدود ۱۴۰-۱۹۸ گرم در روز) این گروه از مواد غذایی پروتئین، روی و آهن بدن بیماران را تامین می کنند.

بعد از آسیب نخاعی ممکن است نیاز بدن به این گروه از مواد غذایی افزایش پیدا کند. مصرف پروتئین به اندازه کافی به حفظ سلامتی بدن کمک کرده و از آسیب به پوست و عفونت ها جلوگیری می کند.

البته بهتر است برش های بدون چربی گوشت انتخاب شود و پوست مرغ نیز کنده شود. همچنین بهتر است که این گروه مواد غذایی به صورت آب پز شده یا برشته شده مصرف شود تا سرخ شده.

• گروه سبزیجات و میوه ها:

مصرف۵-۶ وعده در روز توصیه می شود. هر وعده سبزیجات شامل نصف فنجان سبزیجات پخته یا یک فنجان سبزیجات خام است و هر وعده میوه شامل یک قطعه متوسط از میوجاتی مانند گلابی، سیب، پرتقال و…یا یک دوم فنجان آب میوه است. این گروه از مواد غذایی ویتامین ها، مواد معدنی و فیبر مورد نیاز بدن را تامین می کند.

• گروه شیر و لبنیات:

دو یا سه وعده در روز از فراورده های لبنی یا سایر مواد غذایی که از شیر تهیه می شوند، توصیه می شود. هر وعده شامل یک فنجان است.

این گروه از مواد غذایی پروتئین، کلسیم و ویتامین های A,B,D را تامین می کند. البته ممکن است نسبت به مصرف کلسیم و سنگ های کلیوی نگرانی داشته باشند و تمایل داشته باشند که این گروه گروه از مواد غذایی را در رژیم غذایی خود محدود یا حذف کنند، ولی این کار توصیه  نمی شود.

به طور کلی مقدار زیادی از کلسیم بدن در نتیجه بی حرکتی و طی فرایند های طبیعی مربوط به دفع کلسیم که ناشی از فقدان تحمل وزن روی استخوان است، از استخوان ها دفع شود.

لذا این افراد بیشتر از افراد عادی در معرض پوکی استخوان قرار دارند. بنابراین مهم است که در وعده های غذایی خود از این گروه از مواد غذایی به میزان کافی استفاده کنند.

توصیه هایی جهت جلوگیری از پوکی استخوان:

•  حفظ فعالیت تا حد امکان
•  محدود کردن مصرف کافئین
•  اجتناب از مصرف سیگار
•  مصرف به اندازه کلسیم ، این میزان در افراد بالغ ۱۹-۵۰ ساله معادل ۱۰۰۰میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و در بالغین بالای ۵۱ سال معادل ۱۲۰۰-۱۵۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است.
•  مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین D که به جذب کلسیم کمک می کند.

• گروه نان و غلات:

روزانه ۶-۱۱ وعده از نان و محصولات غلات مصرف کنید. این گروه از مواد غذایی ویتامین B و فیبر بدن را تامین می کنند.

مایعات:

پس از اسیب نخاعی، نیاز بدن به مایعات افزایش پیدا می کند. به خصوص موقعی که سعی در بهبود زخم ها داشته باشیم. از آنجا که بهبودی و حفظ عملکرد بدن نیازمند مایعات است. کاهش دریافت مایعات منجر به کند شدن فرایند های بهبودی خواهد شد. توصیه می شود در صورت عدم منع مصرف مایعات روزانه ۱۰-۱۲ فنجان مایعات مصرف شود.

بهتر است از مایعات بدون کافئین استفاده شود ، چراکه نوشابه های کافئین دار باعث می شود که مقدار زیادی از مایعات از بدن دفع شود.
رنگ ادرار شاخص خوبی برای بیمار است و نشان دهنده این موضوع است که آیا مصرف مایعات به اندازه کافی بوده است یا نه. (در صورتی که مصرف مایعات به میزان کافی باشد رنگ ادرار زرد کمرنگ خواهد بود.)

منابع

۱-Ginette Thibault- halman and et all.2011. Acute management of nutritional demands after spinal cord injur. Journal of neurotrauma.28:1497-1507
۲-Yannis Dionyssiotis.2012. Malnutrition in spinal cord injury: more than nutritional .227-236
۳-کاشی، عباس. تغذیه در افراد دچار آسیب نخاعی. مرکز ضایعات نخاعی جانبازان. آبان ماه ۱۳۸۷