پیشگیری و درمان عفونتهای دستگاه ادراری

بطورکلی عفونتهای ادراری یکی از نگرانی های مهم افراد مبتلا به آسیبهای نخاعی محسوب می شوند. تا قبل از جنگ جهانی دوم، در واقع تمامی افرادی که مبتلا به آسیب نخاعی می شدند، در مدت کوتاهی در اثر عوارض حاصل از عفونتهای دستگاه ادراری فوت می کردند.بعد از آن پزشکان استفاده از پنی سیلین را به عنوان روش جدیدی برای مبارزه با عفونتها آغاز کردند. پنی سیلین و سایر آنتی بیوتیک ها بطور موثری باکتریهایی را که عامل عفونت بودند را می کشتند و این مسئله باعث شد که مرگهای حاصل از عفونتهای ادراری نیز بطور قابل ملاحظه ای کاهش پیدا کند.

امروزه، آنتی بیوتیک های زیادی وجود دارند که با استفاده از آنها، همراه با کنترل مناسب دفع ادرار ، وافزایش آگاهی در زمینه پیشگیری از عفونت ها، تعداد مرگهای ناشی از عفونت های ادراری رو به کاهش گذاشته است.بااین حال، هنوزهم عفونتهای دستگاه ادراری وعوارض حاصل ازآنها مهمترین نگرانی افراد نخاعی به حساب می آید.

احتمالا” عفونتهای ادراری، بیشترین تاثیر را بر روی سلامت جسمی افراد نخاعی و هزینه های درمانی مربوطه دارند. چراکه حدود ۵/۳ درصد از افراد نخاعی که ۲۴ ساعت بعد از آسیب، زنده مانده بودند، در اثر عفونتهای دستگاه ادراری فوت کرده اند. درحال حاضر، عفونتهای ادراری بر روی مرگ ۲/۵ درصد از بیماران نخاعی بعنوان یک عامل موثر نقش دارند. حقیقت این است که در حال حاضر افراد نخاعی در حدود ۱۱ بار بیشتر از افراد غیر نخاعی در معرض مرگهای حاصل از عفونتهای ادراری قرار دارند.

دستگاه ادراری سه کار مهم را بعهده دارد. اولین وظیفه آن که از کلیه ها شروع می شود ،تشکیل ادرار است. سپس ادرار تشکیل شده از طریق میزنای ها به درون مثانه ریخته و در آنجا جمع می شود. بنابراین کار دوم دستگاه ادراری جمع آوری ادرار محسوب می گردد. در شرایط طبیعی، یعنی قبل از اینکه احساس دفع ادرار به انسان دست دهد،مثانه می توانددرحدود ۶ تا ۸ اونس ( تقریبا”معادل۱۷۰تا۲۲۷ گرم) ادرار را درخودجمع کند.امادرمجموع مثانه قادر است حداکثر بین ۱۳تا۱۶اونس (بطور تقریب معادل۳۶۸تا۴۵۳ گرم ) ادرار را در خود نگه دارد. کار نهایی دستگاه ادراری، دفع ادرار از بدن می باشد.در حالت عادی تخلیه و دفع ادرار موقعی اتفاق می افتد که عضلات مثانه منقبض و ماهیچه های کوچک اسفنکتر ( که همانند یک دریچه عمل می کنند) شل می شوندو اجازه می دهند که ادرار از مثانه جاری و بوسیله مجرای خروج ادرار از بدن خارج گردد. موقعی که این فرآیند به پایان می رسد. مثانه تخلیه می شود.

بعد از آسیب نخاعی، بعضی از قسمتهای دستگاه ادراری فعالیتهای طبیعی خودرا انجام می دهند. به عنوان مثال کلیه ها، میزنای ها و مجرای ادراری به کار خود را ادامه می دهند ،چرا که این قسمتها بصورت غیرارادی عمل می کنند. بعبارت دیگر بدون دستور مغز فعالیت خود را انجام می دهند. ولی مثانه و ماهیچه های اسفنکتر عملکردی ارادی داشته و جهت انجام فعالیتهای خود نیازمند ارتباط بامغز هستند. بنابراین بعد از آسیب نخاعی، معمولا” مغز نمی تواند پیامها را از طریق نخاع دریافت و ارسال نماید .به همین جهت اکثر افراد نخاعی کنترل ارادی مثانه و ماهیچه های اسفنکتر خودرا از دست می دهند. وقتی که این کنترل ارادی از بین می رود، ممکن است یک واکنش انعکاسی در مثانه افراد نخاعی ایجاد شود که طی آن ماهیچه های مثانه بطور خودکار منقبض می شوند. در برخی مواقع هم امکان دارد که هیچ واکنشی در مثانه ایجاد نشود، بدین مفهوم که واکنشهای خودکار مثانه ضعیف می شوندو یا ازبین می روند.

بطورکلی بعدازآسیب نخاعی مشکل این است که ادرار بوسیله کلیه ها تشکیل و به داخل مثانه ریخته می شود، ولی به هیچ وجه متوجه نمی شویم که آیا ادرار می خواهد از مثانه خارج شود یا خیر.به عبارت دیگر مغز دیگر پیام ها را دریافت نمی کند یا برای دفع ادرار تحریک نمی شود.در واقع هیچ راه دیگری برای درک پر بودن مثانه وجود ندارد. حتی وقتی که مثانه پر می شود، اگر مثانه و ماهیچه های اسفنکتر هم نخواهند اجازه تخلیه را بدهند، راهی وجود ندارد که بتوانیم آنرا پیش بینی کنیم.
این امکان وجودداردکه ماهیچه های مثانه منقبض گردند، ولی ماهیچه های اسفنکتر شل نشوند. درچنین شرایطی اگر ادرار نتواند از بدن خارج شود، مثانه حالت کشیدگی پیدا خواهد کرد و در نهایت ادرار به کلیه برگشت خواهد کرد. عدم دفع طبیعی ادرار می تواند منجر به عوارض جدی حتی مرگ افراد شود ،مگر اینکه راهی برای دفع ادرار وجود داشته باشد.

بنابراین شما بعنوان یک فرد نخاعی، بایستی برنامه ای را برای تخلیه مثانه و دفع ادرارخودداشته باشید. برنامه مناسب دفع ادرار بستگی به فاکتورهای زیادی دارد. از جمله:
۱٫ سطح ضایعه شما
۲٫ روش زندگی شما
۳٫ نارسایی در عملکرد طبیعی دستگاه ادراری
۴٫ مشکوک بودن به عفونت
۵٫ و سایر عوامل

بنابراین شما و پزشکتان هستیدکه بایستی تصمیم بگیرید، بهترین برنامه برای شما چیست. بطورکلی روشهای زیادی وجود دارند،ولی رایج ترین برنامه های دفع ادرار که مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از :
روشهای خارجی یا استفاده ازسوندهای کاندومی،
استفاده ازانواع سوندهای مختلف مانند:

سونداژ های متناوب(ICP)
سونداژهای دائمی (Foly )
سوندهای فوق عانه

صرف نظر از نوع برنامه دفع ادرار، افراد نخاعی به مقدار زیادی در معرض خطر عفونتهای ادراری قرار دارند.
دروافع عامل اصلی عفونت های ادراری، باکتریها هستند. باکتریها گروهی از کلنی های ریز و میکروسکوپی تک یاخته ای هستند که در بدن زندگی می کنند و عامل بیماریها یا عفونت ها می باشند. باکتریها از پوست و مجرای ادرار می توانندبه راحتی از طریق سوندهای مختلف(ICP ، فولی و فوق عانه) وارد مثانه شوند. ازطرف دیگر، حتی موقعی که دفع ادرار به خوبی هم انجام شود، مثانه ی شما بطور کامل تخلیه نخواهد شد. بنابراین وقتی باکتریها از طریق سونداژ وارد بدن می گردند و مثانه هم بطور کامل تخلیه نمی شود، باکتریها در مثانه باقی خواهند ماند. بنابراین طبیعی است که افراد نخاعی در مثانه خود باکتریها را خواهند داشت. بدون اینکه واقعا” عفونت دستگاه ادراری را داشته باشند. در هر صورت، باکتریهایی که در مثانه باقی می مانند، اگر پیشگیریهای لازم از رشد آنها انجام نشود، می توانند سریعا” تکثیر یافته و منجر به عفونت می گردند.

و اما چه باید کرد؟

– اولین اقدام این است که افراد نخاعی بایستی در طول زمانهای بیداری خود وحداقل هر ۳ تا ۴ ساعت ،یک برنامه منظمی را برای تخلیه ادرار خود داشته باشند.
– به خاطر داشته باشید که، مثانه می تواندتنها ۱۳تا۱۶ اونس (تقریبا”۳۶۸تا۴۵۹گرم) ادرار را در خود نگه دارد.
– بنابراین شما احتمالا”می توانید هر ساعت در حدود ۴ یا ۵ اونس (۱۱۳تا ۱۴۲ گرم) مایعات بنوشید.
– بایستی با مصرف مایعات بیشتر مثانه خودتان را نیز بیشتر تخلیه کنید.
– مرحله بعدی در پیشگیری از عفونتها این است که وسایل مراقبت ادراری خودتان را تمیز نگه داشته و دستها و پوست خود را قبل و بعد از سونداژ بطور کامل بشوئید.
– بطورکلی مقدار فراوانی آب بنوشید. این توصیه به این دلیل خوب است که نوشیدن آب کمک می کند تا باکتریها به بیرون از بدن جاری شوند.
– اگر شما نوشیدنی هایی مانند نوشابه های قنددار، کافئین دار را محدود کنید، این مسئله به پیشگیری از عفونتها کمک خواهدکرد.چراکه این نوشیدنی ها باعث می شوند که بدن آب را جذب نموده و باعث محدودیت تولید ادرار در کلیه ها می گردند.
– در نهایت، اگر شما بیشتر از یکبار در سال عفونت داشته باشید، این مسئله می تواند علامتی از وجود احتمال مشکل در دستگاه ادراری شما باشد. بنابراین، اکیدا” توصیه می شود که حداقل یکبار در سال یک معاینه کامل از خودتان داشته باشید. این مسئله باعث می شود که پزشک شما دستگاه ادراری شما را معاینه کرده و در نتیجه از خوب کارکردن آن مطمئن خواهید شد. و همچنین کمک می کند که وجود هر مشکلی را خیلی زود شناسایی کنید.
اماحتی با روشهای مناسب پیشگیری هم ممکن است عفونتهای ادراری ایجاد شوند. ولی هر عفونتی در مراحل اولیه خود علائمی دارد.بعنوان نمونه:
– شما ممکن است متوجه رسوب یا مخاط در ادرارتان شوید و امکان دارد باعث شوندادرار شما تیره بنظر برسد.
– شما ممکن است متوجه شوید که ادرارتان بوی بدی دارد.
– و یا ممکن است متوجه شوید که در ادرار تان خون وجود دارد که موجب می شود رنگ ادرارتان به رنگ صورتی یا قرمز درآید.
موقعی که این علائم اولیه ظاهر شوند، نکات خاصی وجود دارند که شما می توانید جهت کمک به پیشگیری از عفونتها از آنها استفاده نمائید.
– شما می توانید جهت خارج نمودن باکتریها آب بیشتری بنوشید.
– چنانچه مصرف نوشابه های قندی و یا کافئین دار را بطور کامل قطع کنید به شما کمک خواهد کرد که بدنتان ادرار بیشتری را تولید نماید.
– همچنین شما می توانید ادرار خودتان را بیشتر تخلیه کنید تا به دفع باکتریها از مثانه شما کمک نماید.
موقعی که عفونتهای ادراری شروع می شوند، علائم مشخصی دارند که به شما کمک می کنند تا متوجه شویدکه عفونت ادراری پیداکرده اید.این علائم ممکن است بصورت:
– تب
– احساس سرما
– تهوع
– سردرد
– افزایش اسپاسم
– درد بیش از حد معمول یا احساس سوزش
– و حتی اتونومیک دیس رفلکسی
که می توانند یک وضعیت تهدیدآمیزی را برای زندگی افراد نخاعی فراهم آورند. بنابراین اگر شما هر یک از علائم مذکور را داشته باشید، بایدفورا” جهت درمان با پزشکتان مراجعه نمائید.اگر پزشک از شما نخواهد که نمونه ادراری تهیه کنید، بهتر است قبل از مصرف هرگونه داروی تجویز شده از او درخواست کنید که حتما”یک آزمایش ادرار داشته باشید. این مسئله خیلی توصیه می شود، چرا که به پزشک شما کمک خواهد کرد که متوجه عفونت ادراری شما بشود وبا سایر عوارض اشتباه نکند. بعلاوه، آزمایش ادرار به شما کمک می کند که اگر عفونت ادراری داشته باشید ،بهترین آنتی بیوتیک را برای درمان شما انتخاب کند.

همیشه توصیه می شود که تمامی داروهای تجویز شده را همانطور که پزشکتان دستور داده مصرف کنید. حتی موقعی که شما دیگر احساس بیماری نمی کنید. بخصوص مصرف تمام داروهای تجویزشده در مورد عفونتهای ادراری حتما” باید انجام شود ،زیرا شما می خواهید که باکتریها را بطور کامل از بین ببرید و از برگشت بیماری پیشگیری نمائید. موقعی که باکتریها در مثانه باقی بمانند، آنها می توانند سریعا” نسبت به آنتی بیوتیک ها مقاوم شوند.درنتیجه از بین بردن آنها با مشکلات خیلی زیادی همراه خواهد بود.
طبیعی است که افراد نخاعی، همواره در ادرار خودمقداری باکتری خواهندداشت،ولی هیچ علامت یا نشانه ای از عفونت های دستگاه ادراری درآنها دیده نمی شود.تحقیقات نشان می دهد که این افراد معمولا” نیاز به مصرف هیچ نوع آنتی بیوتیکی ندارند ،مگر اینکه علائم بیماری آنهاشروع شود.ازسوی دیگر مصرف بیش ازحدآنتی بیوتیک هانیز اجازه می دهد که باکتریها نسبت به داروها مقاوم شده و خیلی سخت تر از بین بروند.

ولی بطورکلی، شما می توانید با یکسری اقدامات ساده از ایجاد هر عفونتی پیشگیری نمائید.ازجمله:
– مراقب علائم اولیه عفونتهای ادراری باشید.
-اگر تب یا سایر علائم بیماری ایجاد شد بلافاصله به پزشکتان مراجعه نمائید.
– بالاخره اینکه، حداقل سالی یکبار معاینه کامل شده تا از وجود عفونتهای ادراری مطمئن شوید.
– بخاطر داشته باشید که بایستی بیش از حد از خودتان مراقبت کنید و هیچ زمانی هم بهتراز حالا ،برای شروع آن نیست.

منبع: مترجم «مهندس عباس کاشی» – انتشار: مرکز ضایعات نخاعی جانبازان