ناهنجاریهای اسکلتی شایع در کاربران ویلچر
ناهنجاریهای اسکلتی در کاربران ویلچر شابع است زیرا استفاده از ویلچر ، با وجود تمام مزایایی که در ایجاد استقلال فرد و کمک به جابجایی او دارد ، استقرار نادرست بدن روی آن می تواند در کوتاه مدت وبلند مدت با عوارض مختلفی همراه باشد . در این مقاله ناهنجاری های حاصل از طرز استقرار بدن و نشستن روی ویلچر که در دراز مدت ممکن است بروز پیدا کنند ، معرفی می شوند . اما قبل از اینکه بخواهیم وضعیت استقرار بدن روی ویلچر یا هر موقعیت غیر طبیعی که نیاز به اصلاح دارد ، را ارزیابی کنیم ، باید با حالت خنثی آشنا شویم تا بتوانیم هر گونه مغایرتی را با وضعیت طبیعی بدن تشخیص داده و از ایجاد یا پیشرفت ناهنجاریهای احتمالی پیشگیری کنیم .
قبل از هرچیز با آناتومی و استخوانهای ناحیه لگن در شکل زیر آشنا شوید :
وضعیت خنثی
در وضعیت خنثی ، حداقل فشار به سیستم اسکلتی عضلانی بدن وارد می شود . در شکل زیر بدن در حالت خنثی قرار دارد . در این وضعیت : لگن ، ستون فقرات و سر در وضعیتهای زیر قرار می گیرد :
حالت لگن :
- لگن در یک خط تقارن قرار دارد :
- ASIS و PSIS در ارتفاع مساوی : لگن بدون شیب
- ASIS راست و ASIS چپ درعمق مساوی : بدون انحراف لگن
- ASIS راست و ASIS چپ درعمق مساوی : بدون چرخش لگن
حالت ستون فقرات :
ستون فقرات در حالت متعادل و راست قرار دارد : یعنی بدون چرخش و بدون انحنای جانبی . لوردوز طبیعی در ستون فقرات مهره های گردن و کمر و کفیوز طبیعی در ستون فقرات سینه ای که فرم S مورد نظر را ایجاد می کند .
حالت سر :
سر صاف و از لحاظ عملکردی دارای قابلیت خم شدن و چرخش ملایم به جلو / پهلوها
وضعیت های بدنی ناهنجار
دراین قسمت ، نگاهی اجمالی به شایع ترین حالت های غیر طبیعی روی ویلچر و ووضعیت بدن می اندازیم ؛ بطور کلی این عوارض به ۵ دسته تقسیم بندی شده اند:
- کج شدن ناحیه قدامی لگن
- کج شدن قسمت خلفی لگن
- چرخش لگن با چرخش ستون مهره ها و خم شدن گردن به پهلو
- انحراف لگن با اسکلوزیس و خم شدن جانبی گردن
- ناهنجاری اندامها
کج شدن ناحیه قدامی لگن
همراه با کیفوزیس ناحیه سینه ای و خم شدن گردن به سمت به جلو ، به عبارتی : نشستن خاجی
وضعیت لگن :
- لگن در وضعیتی قرار دارد که ASISدر سطحی بالاتر از PSIS قرار گرفته و در نتیجه منجر به کج شدن قسمت قدامی لگن شده و موقعیت ” نشستن خاجی” را ایجاد می کند .
وضعیت ستون فقرات :
- کفیوز سینه ای بیش از حد بوده ، که باعث شده ستون فقرات حالت “C” داشته باشد .
- ” بیرون زدن ” لوردوز در مهره های ناحیه گردن
- “بیرون زدن” لوردوز در ستون فقرات نواحی کمری
وضعیت سر :
- کاهش لوردوز در مهره های گردن ، که باعث خم شدن گردن به سمت جلو و پائین افتادن نگاه به سمت کف یا زانوها می شود .
* این وضعیت می تواند منجر به کاهش تعامل با محیط ، دشواری خوردن / قورت دادن ( بلع )، اختلال تنفس و کاهش توانایی فرد در سازش برای اجرای فعالیتهای روزمره زندگی ( ADL ) شود .
همراه با لوردوز کمری و افزایش فشار روی گردن
وضعیت لگن :
PSIS لگن بالاتر از ASIS قرار می گیرد و منجر به کج شدن قسمت قدامی لگن می شود .
وضعیت ستون فقرات :
لوردوز شدید مهره های کمری و گردنی : تکیه دادن به پشتی صندلی و فشار زیاد به ناحیه پشت فرد باعث می شود که فرد در معرض خطر واژگونی به سمت عقب شود .
وضعیت سر :
لوردوز شدید مهره های گردن باعث می شود که فشار زیادی به ناحیه گردن وارد شده و حتی نگاه فرد به سمت بالا باشد .
* این وضعیت می تواند منجر به کاهش تعامل با محیط ، دشواری خوردن / قورت دادن ( بلع )، اختلال تنفس و عدم توانایی کامل در سازش برای اجرای فعالیتهای روزمره زندگی ( ADL ) شود.
چرخش لگن
همراه با چرخش ستون مهره ها و خم شدن گردن به پهلو
وضعیت لگن :
ASIS راست یا چپ لگن جلوتر از دیگری قرار گرفته و باعث چرخش مفصل ران شده است .
وضعیت ستون مهره ها :
مهره های سینه ای در همان جهت لگن قرار گرفته و چرخش پیدا کرده . به همین دلیل اگر سمت راست لگن بیشتر به طرف جلو بچرخد ، سمت راست ستون مهره ها نیز بیشتر به سمت جلو خواهد چرخید .
وضعیت سر :
گردن طوری به یکی از طرفین خم شده ، که گوئی گوش به سمت شانه قرار گرفته است .
نکته : دو راه برای نامگذاری چرخش لگن وجود دارد : یکی به خاطر ASIS/PSIS جلوتر و دیگری به خاطر جهتی که لگن چرخش دارد . بنابراین برای توصیف وضعیت لگن در استفاده در مدارک خود باید از ان اطمینان یافت ، بطوری که پرداخت کننده بطور واضح بفهمد که چرا شما برای رسیدگی به این موضوع تجهیزات خاصی درخواست می کنید .
انحراف لگن
با اسکلوزیس و خم شدن جانبی گردن :
وضعیت لگن :
ASIS راست یا چپ لگن بالاتر از دیگری قرار گرفته که باعث می شود یک مفصل ران یک سمت بالاتر از مفصل سمت دیگر قرار گیرد .
وضعیت ستون مهره ها :
هنگامی که یک سمت لگن بالاتر از سمت دیگر باشد ، مهره های ناحیه سینه به دور از سمت بالاتر انحنا پیدا می کنند و اسکلیوزیس ایجاد می شود .
وضعیت سر :
گردن به پهلوها خم می شود ، چنانکه گوئی گوش رو به شانه افتاده است . خم شدن جانبی معمولا” به سمتی خواهد بود که مفصل ران بالاتر است .
نکته : انحناء لگن به حسب سمت پائین IT ASIS/ نامگذاری می شود . بنابراین در عکس بالا ، انحناء راست لگن نامیده می شود .
ناهنجاری اندامها
وضعیت لگن :
معمولا” با یک چرخش یا انحراف یک سمت به سمت دیگر ایجاد و باعث می شود یک پا به سمت بدن چرخیده و پای دیگر از سمت بدن دور شود ، بطوری که پاها کنار همدیگر به یک طرف صندلی پیچ می خورند .
وضعیت ستون مهره ها :
معمولا” یک چرخش یا اسکلیوزیس بسته به موقعیت لگن دیده می شود .
وضعیت سر :
گردن به سمت پهلو خم می شود و ممکن است با خم شدن به سمت جلو همراه باشد.
نکته : این نوع ناهنجاریها با توجه به جهتی که اندامهای تحتانی انحراف پیدا کردهاند ، نامگذاری می شوند . بنابراین در عکس بالا ” ناهنجاری متمایل به چپ ” نامیده می شود .
وضعیت ناهنجاری ثابت یا انعطاف پذیر
آیا می توان وضعیت بدن طوری است که با وجود ناهنجار می تواند حرکت کند ؟ یا اینکه ناهنجاری بطور کامل تثبیت شده است ؟ بطورکلی :
- هنگامی که یک وضعیت بدنی انعطاف پذیر است ، یعنی با وجود ناهنجاری ، بازهم اسکلت می تواند حرکت کند و در این موارد می توان تجهیزاتی را با هدف اصلاح وضعیت ناهنجار انتخاب کرد .
- هدف = در ناهنجاری انعطاف پذیر ، باید هدف این باشد که از تبدیل شدن یک وضعیت ناهنجار به یک وضعیت ثابت جلوگیری شود .
- هنگامی که یک وضعیت بدنی تثبیت شده باشد ، یعنی اسکلت نمی تواند از آن حالت خارج شود و بیمار نیاز به تجهیزاتی دارد که بتواند وضعیت ثابت بیمار را تغییر داده و حمایت و توزیع فشار بهینه را ایجاد کند.
- هدف = در ناهنجاری ثابت ، باید هدف این باشد که از پیشرفت بیشتر ناهنجاری جلوگیری شود .
در زیر مثالی از نحوه برخورد با یک ناهنجاری انعطاف پذیر و ثابت ارائه شده است :
انحراف لگن
اگر ناهنجاری لگن انعطاف پذیر باشد : می توان وضعیت ناهنجاری را با اصلاح سمت پایین تر و حتی بیرون لگن جلوگیری کرد .
اگر ناهنجاری لگن ثابت باشد : باید وضعیت ناهنجاری را از قسمت بالاتر پر کرد تا برای حفاظت قسمتهای برجسته استخوانی سمت پائین تر توزیع وزن یکنواخت تری ایجاد شود .
* در ضمن ، انعطاف پذیر ” قابل کاهش ؛ و” ثابت ” غیر قابل کاهش ” نیز نامیده می شوند.