سندرم روده تحریک پذیر (IBS)

سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یک اختلال شایع گوارشی است که ویژگی اصلی آن ایجاد تغییر در اجابت مزاج و درد شکمی است. براساس گزارش های انجمن جهانی گوارش (WGO) مشخص شده است که در حال حاضر IBS در حال تبدیل شدن به یک مشکل جهانی است، به نحوی که میلیون ها نفر روزانه با مشکلات و علائم ناخوشایند آن دست وپنجه نرم می کنند. در رابطه با مشخصات بیشتر این اختلال با دکتر «همایون واحدی» عضو هیات علمی مرکز تحقیقات بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت وگویی انجام شده است که در ذیل می خوانید.

در واقع باید گفت IBS یک بیماری نیست، بلکه مجموعه یی از علائم و نشانه ها است. به همین جهت است که آن را سندرم یعنی مجموعه علائمی که در کنار هم قرار گرفته، می نامند؛علائمی که همزمانی بروز آنها نشان از ارتباط آنها با هم دارد. در همین ابتدای صحبت باید بر این موضوع تاکید کنم که این موضوع از اهمیت خاصی و تاثیرگذاری برخوردار است که هرگز نباید مبتلایان به IBS را بیمار خطاب کنیم.

روده تحریک پذیر (IBS) یک اختلال است. یک اختلال «کارکردی» شایع در روده که به بروز برخی علائم ناخوشایند منجر می شود. یک اختلال کارکردی به این معنی است که در کارکرد بخشی از بدن مشکل وجود دارد، ولی هیچ گونه ناهنجاری در ساختار بدن وجود ندارد. به عبارت دیگر در IBS، کارکرد روده مختل شده است ولی تمامی بخش های روده عادی و سالم است.

شایع ترین تظاهرات IBS درد شکم همراه با تغییر اجابت مزاج به صورت یبوست، اسهال یا هر دو آنها است.

سایر علائم که ممکن است گاهی اوقات رخ دهد عبارتند از نفخ، گاز، آروغ زدن، سوزش سردل و حالت تهوع. برخی مبتلایان فوریت دفع دارند، یعنی مجبورند زود به زود به دستشویی بروند. «حمله صبحگاهی» نیز شایع است. یعنی فرد چندین بار بلافاصله پس از برخاستن، احساس نیاز فوری به رفتن به دستشویی دارد. این امر غالباً در خلال صبحانه یا پس از آن است. به طور کلی برخی پزشکان افراد مبتلا به IBS را به سه گروه تقسیم می کنند؛
– افراد دارای درد یا ناراحتی شکمی و سایر علائم عمدتاً شامل نفخ و یبوست است.
– افراد دارای درد یا ناراحتی شکمی و سایر علائم عمدتاً فوریت دفع و اسهال است.
– افراد دارای دوره های یبوست و اسهال متناوب.
با این وجود، در عمل، بسیاری از افراد کاملاً در یک گروه جای نمی گیرند و همپوشانی های قابل ملاحظه یی وجود دارد.

این درد که ممکن است برای بیمار به نوعی مبهم تلقی شود، بیشتر در پایین شکم است، ولی ممکن است در هر بیمار به شکل خاصی و در بخش های مختلف شکم رخ دهد. بنابراین صرفاً با توجه به محل درد نمی توان IBS را تشخیص داد.

با رد کردن بیماری های مهم و خطیری که علائم شان شبیه IBS است، این بیماری را تشخیص می دهند. هیچ آزمایش قطعی برای تشخیص IBS وجود ندارد و اگر آزمایش و عکسبرداری توسط پزشک توصیه می شود، از بابت اطمینان از عدم بیماری های مشابه است. به هر حال بیشترین قسمت تشخیص با شرح حال و معاینه فرد صورت می گیرد.

به طور کلی IBS می تواند هر فردی را در هر سنی مبتلا سازد، ولی معمولاً در جوانان و افراد زیر ۴۰ سال بروز می کند. نکته قابل توجه آنکه شیوع IBS در زنان دو تا سه برابر بیشتر گزارش شده است. بروز علائم IBS در افراد زودرنج، مبتلایان به وسواس، افراد مبتلا به استرس، اضطراب و فشار روحی هستند، بیشتر احتمال دارد.

حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد مردم به IBS مبتلا هستند. گروهی از آنها با این عوارض کنار آمده اند. خود را با آن تطبیق داده اند و به گونه یی با آن مدارا می کنند، ولی گروه دیگر از بابت آن به شدت نگران اند، به همین منظور پیوسته به مطب پزشکان مراجعه می کنند و تقاضای آزمایش و عکسبرداری های مختلف دارند. گاهی بیماری را می بینیم که با خود کوله باری از عکس های مختلف و آزمایش های پرهزینه را به همراه آورده است.

بله. در شرایطی که بیمار علائم هشداردهنده یی نظیر خون در مدفوع، کاهش وزن توجیه نشده یا درد شدید متمرکز در شکم را می بیند، حتماً باید موضوع را دنبال کند، اما در شرایطی که صرفاً علامت های IBS وجود دارد، هیچ جای نگرانی نیست، چرا که خوشبختانه IBS به هیچ وجه تبدیل به هیچ یک از بیماری های مزمن و خطرناک نمی شود. همان طور که در ابتدای صحبت ها به آن اشاره شد، اصلاً IBS یک بیماری نیست. یک اختلال است که هیچ گونه عواقبی ندارد.

افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر به خوبی می دانند که اکثر اوقات در فکر بروز علائم بودن به چه معنی است. حتی زمانی که آنها فاقد علائم هستند، باید در مورد زمانی که علائم را خواهند داشت، نگران باشند. خوشبختانه اکثر مردم علائم خفیفی دارند، ولی در معدودی از افراد IBS به قدری شدید است که زندگی به یک چالش روزانه و دردناک تبدیل می شود به نحوی که در این دسته از افراد، بروز علائم سندرم روده تحریک پذیر با فعالیت های روزمره آنها تداخل می کند. آنها ممکن است قادر به کار، حضور در مناسبات اجتماعی یا حتی مسافرت کوتاه مدت هم نباشند. به هر حال در صورت عدم کنترل عوامل تشدیدکننده، همراهی با IBS دشوار است.

یکی از عوامل مهم که موجب تشدید علائم IBS می شود، مصرف بعضی غذاها است. بعضی غذاها می تواند IBS را  بدتر کند . معمولاً خود افراد می توانند عموم این غذاها را (بنا بر تجربه شخصی خود) شناسایی کنند. غذاهایی که ممکن است علائم را بدتر کنند، اولاً شامل غذاهایی است که چربی یا کافئین زیادی دارند. چربی و کافئین می تواند باعث اسپاسم یا انقباض روده شود. همچنین غذاهایی که «سوربیتول» دارند (شیرین کننده مصنوعی که به شکلات ها و آدامس های بدون شکر اضافه می شود). استفاده از آدامس های حاوی «سوربیتول» می تواند عامل اسهال باشد. علاوه بر این مصرف آدامس موجب بلع هوا شده و نفخ ایجاد می کند. در خصوص لبنیات باید گفت هنگامی شیر و فرآورده های لبنی برای فرد دردسر ایجاد می کند که بدن فرد نتواند لاکتوز یعنی قند موجود در شیر را تحمل کند، بنابراین لبنیات ممکن است در برخی افراد علائم IBS را بدتر کند. دسته دیگر، غذاهای باددار مانند حبوبات و خانواده کلم ها است که مصرف آنها باید با احتیاط صورت گیرد.

بله. با توجه به آنکه علائم IBS متفاوت است و افراد ممکن است تنها به برخی از آنها مبتلا باشند، بهتر آن است که در خصوص تغییر و اصلاح رژیم غذایی با پزشک مشورت شود. به طور مثال در بعضی از افراد بعد از مصرف فیبر، علائم افزایش گاز روده یی اتفاق می افتد، در صورتی که مصرف فیبر برای افراد دچار یبوست مفید است.

علاوه بر کنترل رژیم غذایی، آنچه از اهمیت ویژه یی برخوردار است، رهایی از استرس است. از آنجا که سیستم روده یی با اعصاب روده یی کنترل می شود، فشار روحی، اضطراب یا افسردگی منجر به تشدید علائم IBS می شود. تجربیات بالینی اثبات کرده است فراگیری اینکه چگونه فشار روحی را کنترل کنیم به بهبود وضعیت مزاجی افراد مبتلا کمک خواهد کرد. به همین دلیل است که در ابتدای گفت وگو تاکید داشتم نباید از IBS با عنوان یک بیماری نام برد. همین تلقی بیماری از IBS موجی از دلهره و نگرانی را در میان مبتلایان ایجاد خواهد کرد. افراد باید اطمینان خاطر داشته باشند که صرفاً به یک اختلال کارکردی مبتلا هستند نه یک بیماری.

مهم ترین مساله در درمان بیمار آن است که بیمار اطمینان حاصل کند که بیماری وی خطرناک نیست. سیر بیماری، پیشرونده نبوده و به بیماری های التهابی روده یا سرطان منجر نمی شود. این موضوع قطعاً در کاهش استرس، اضطراب و îشفتگی بیمار اثر دارد و به کاهش علائم IBS منجر می شود. اما علاوه بر رعایت این موضوع و همچنین توجه به تغییر الگوی غذایی مبتلایان به IBS، در صورت لزوم، پزشک برای کمک به برطرف شدن نشانه های IBS دارو نیز تجویز می کند؛ مسهل ها برای درمان یبوست، ضداسپاسم ها برای کاهش انقباضات روده یی و داروهای ضدافسردگی برای کمک به آنها که دردهای شدید دارند. البته انتخاب نوع دارو کاملاً به پزشک معالج و بر اساس علامت غالب بستگی دارد و به هیچ وجه نباید بیمار سرخود اقدام به مصرف دارو کند.

زندگی با سندرم روده تحریک پذیر چالش های روزانه یی به دنبال دارد، چه برای فرد مبتلا و چه برای خانواده وی. ممکن است دردناک یا موجب شرمساری باشد و بتواند به صورت جدی تاثیر ناخوشایندی بر کیفیت زندگی داشته باشد. اما هرگز نباید از کنترل آن ناامید شد. بدون تردید ابتلا به IBS بر کل خانواده اثر می گذارد، بنابراین لازم است اعضای خانواده، ضمن اطلاع از ویژگی های این بیماری، همکاری صمیمانه یی با فرد داشته باشند. قطعاً موفقیت در این همراهی مستلزم بهره گیری از اخلاق حسنه، سعه صدر و توانایی هایی نظیر دعوت به آرامش است. امروزه برخورداری از یک زندگی پر از نشاط و شادی برای مبتلا، تنها به سعی و کوشش پزشکان بستگی ندارد، بلکه بزرگ ترین و مهم ترین بخش درمان در دست خانواده های هوشیاری است که از هر فرصتی برای تقویت روحیه افراد و ایجاد آمادگی در ایشان برای پذیرش «مهارت های سازگاری با IBS» استفاده می کنند. همه باید مهارت های سازگاری با IBS را بیاموزیم.

*****

منبع : مقاله “سندرم روده تحریک پذیر (IBS) ”  برگرفته از سایت پزشکان امروز