لزوم وجود یک راهنمای بالینی مسائل جنسی برای افراد نخاعی

تا همین چندی پیش ، خیلی ها نمی توانستند بدون احساس خجالت و ناراحتی در مورد مسائل جنسی صحبت کنند . معمولا” مسائل جنسی یک موضوع خصوصی به حساب می آید و ما فکر می کنیم که لازم نیست در مورد آن صحبت کنیم .  حتی هنگامی که به پزشک مراجعه می کنیم ، نمی توانیم این موضوع را به راحتی با او در میان بگذاریم .

موضوع عدم احساس راحتی در مورد بیان روابط جنسی ، به هنگام اجرای برنامه های توانبخشی نیز کاملا” مشهود است  . اگر چه افراد مبتلا به آسیب نخاعی (SCI) اغلب پرسش هایی را درمورد روابط و توانایی خود جهت مقاربت دارند ، اما تعداد اندکی از پزشکان و یا ارائه دهندگان خدمات بهداشت و سلامت می توانند به سئوالات آنان پاسخگو باشند . از سوی دیگرحتی عده کمی از متخصصان هم هستند که هنگام صحبت کردن در مورد این مسائل ، احساس راحتی می کنند و معمولا” نمی توانند با شیوه ای باز و رک و راست به این موضوعات بپردازند . همواره مسئله جنسی موضوعی بوده که در حریم خصوصی هر فرد مطرح شده و یک موضوع کاملا” شخصی بوده است . بنابراین این مباحث تنها به واحدهای توانبخشی تعلق ندارند .

درایالات متحده ، چشم انداز روابط جنسی نسبت به گذشته شکلی جدید به خود گرفته است . امروزه کلمه ویاگرا به یک  واژه خانوادگی تبدیل شده است . مسائل مربوط به نعوظ و روابط جنسی همه روزه در رسانه ها ونشریات مختلف  مورد بحث است . موضوعات بیماریهای منتقله از راه جنسی ، بارداری و غیره به عنوان بخشی از واژگان و فرهنگ مردم مطرح است . از این رو امروزه ، مسائل جنسی خیلی جدی تر از سالهای گذشته پرداخته می شود .

با وجود اینکه در فرهنگ غرب ، نگرش بسیار راحت تری نسبت به موضوعات روابط جنسی وجود دارد ، اما هنوزهم پزشکان کمی هستند که با ابزارهای کمک به بیماران خود در حوزه جنسی از دانشکده های پزشکی فارغ التحصیل شوند . متاسفانه پزشکان هم  آمادگی خود را برای کمک به بیماران خود به خصوص بیماران دچار ناتوانی و معلولیت و رساندن آنان به یک زندگی با رضایت جنسی مناسب به سادگی اعلام نمی کنند . به عنوان مثال ، دوره های آموزشی مرتبط با سلامت جنسی هنوز هم در برنامه های درسی اکثر دوره های پزشکی خیلی متداول نیست .

از این رو مردان و زنان دچار ناتوانی به ویژه افراد نخاعی معمولا” در یادگیری حقایق مربوط به چگونگی وضعیت پزشکی خود که روابط و زندگی جنسی آنها را تحت تاثیر قرار می دهند ، مشکل دارند . این جنبه از بهداشت وسلامتی چیزی است که بیشترافراد تمایل دارند خودشان آن را یاد بگیرند. همچنین این افراد رابطه جنسی خود را بعد از شروع ناتوانی خود متوقف می کنند . معمولا” ، موضوع ناتوانی و معلولیت به  مرور زمان می تواند بر روی ازدواج یا رابطه جنسی مبتلایان آسیب نخاعی تاثیرگذار باشد .

با شناخت نیازهای مبتلایان به آسیب نخاعی ، PVA ( سازمان معولین جنگی ایالات متحده آمریکا ) طی چند سال گذشته گام خیلی بزرگی در جهت پرداختن به حوزه مشکلات روابط زناشویی افراد نخاعی که پیش از این خیلی نادیده گرفته شده ، برداشته است . در این راستا   PVA و کنسرسیوم پزشکی نخاعی ، با توجه به دستورالعمل یازدهم اقدامات بالینی مورد نیاز ، توجه به مسئله روابط جنسی را به شیوه ای که قبل از آن هرگزانجام نشده بود ، به عهده گرفته اند  .

سرانجام پس از گذشت بیش از ۲ سال بررسی و پژوهش بر روی آخرین شواهد علمی ، PVA در سال ۲۰۱۰ ، ” دستورالعمل عملی و بالینی روابط جنسی و بهداشت باروری را در افراد مبتلا به آسیب نخاعی” منتشر کرد . انتشار این راهنمای تخصصی دستاورد کوچکی نبود و کاری دلهره آور محسوب می شد . فرایند آن در سال ۲۰۰۷ و زمانی آغاز شد که PVA هیئتی از کارشناسان را در خصوص این موضوع تشکیل داد تا موضوعات مورد نیاز جهت تهیه چنین دستورالعملی را شناسایی کنند . بررسی این موضوع با مطالعه نوشتجات موجود و انجام پژوهش های علمی به مدت  دو سال ادامه پیدا کرد .
هیئت مذکور با درک این موضوع که پژوهش در حوزه ی روابط جنسی ، به اندازه سایر حوزه های پزشکی و روانشناسی انجام نشده و زمانی که پژوهشی انجام نشده بود و همچنین غیر قابل استفاده بودن تحقیقات انجام شده ، به یک  اجماع گروهی دست یافتند . هر بخشی از این مجموعه ی راهنما که تهیه می شد ، توسط نمایندگانی از بیش از ۱۷ سازمان حرفه ای بررسی و ویراستاری می گردید . نتایج بدست آمده با متن مذکور ادغام  می شد و در نهایت کارشناسان پزشکی و قانونی قبل از اینکه پیش نویس نهایی منتشر شود ، بازخورد با ارزشی را ارائه دادند  .

گروه تشکیل شده توسط PVA  از تعدادی کارشناسان رشته ها ی تخصصی تشکیل می گردید که رویکرد همه آنها بر موضوع روابط جنسی از دیدگاه منحصر به فرد تخصصی خود استوار بود . فیزیوتراپ ها در خصوص طرز استقرار بدن و جابجائی ها ،  کاردرمانان در مورد انطباق تجهیزات جنسی و پزشکان هم به عوارض ثانویه مختلف از جمله اتونومیک دیس رفلکسی و اسپاسم توجه داشتند .

در نهایت پرستاران ، روانشناسان ، مددکاران اجتماعی و سایر متخصصان بهداشت روانی تصویری از بدن ، روابط و مسائل ارتباطی را مورد توجه قرار دادند . تمام جنبه های این موضوع بطور دقیق مورد ملاحظه قرار گرفت و سرانجام محصول نهایی تبدیل به مجموعه ای از جنبه های جسمی ، احساسی و روحی روانی روابط جنسی و باروری تبدیل شد.

با وجود اینکه این راهنمای عملی بالینی در خصوص روابط جنسی و بهداشت باروری منتشر شده است ، با این حال هنوز هم حوزه های تحقیقاتی متعددی وجود دارند که به صورت خاص در حال انجام هستند . اما تنها تعداد اندکی از معدود تحقیقات جدید گزارش شده اند . از جمله نمونه ی این حوزه ها می توان به اطلاعاتی در مورد زمان مشاوره جنسی ، اتونومیک دیس رفلکسی و بارداری اشاره کرد .

زمان مناسب برای آموزش های جنسی

با وجود اینکه تمام اعضای هئیت پژوهش بر این باورند که مردم باید در طول دوره توانبخشی حاد در مورد فعالیتهای جنسی آموزشهای لازم را فرا بگیرند  ، اما تحقیقات نشان داده است که خیلی از افرادی که به تازگی دچار ضایعه نخاعی شده اند ، در ابتدای آسیب دیدگی خود آمادگی  لازم را برا ی شناخت هماهنگی های جنسی پیش ندارند . اما اکثر افراد نخاعی در شش ماهه اول پس از ترخیص از مرکز توانبخشی ، آمادگی خوبی برای یادگیری در مورد تغییرات جنسی خواهند داشت .

در واقع در این زمان است که اکثر افراد مبتلا به آسیب نخاعی تلاش می کنند تا با اشخاص دیگر یک ارتباط صمیمی برقرار نمایند . اما متاسفانه ، تجربه نشان داده که  بیشتر افراد دچار نارضایتی و نا امیدی می شوند . در واقع از بین بسیاری از مردم ، کسانی که در اولین تلاش خود برای فعالیت جنسی” ناموفق” هستند ، دچار ترسی می شوند که آنها را از برقراری روابط صمیمی در آینده دور می کنند  . از این رو اعتماد به نفس جنسی در اوایل آسیب دیدگی دچار تزلزل است .  !

با وجود اینکه به نظر می رسد زمان شش ماه اول بعد از ضایعه نخاعی زمان ایده آلی برای ارائه مشاوره جنسی باشد ، اما تحقیقات نشان داده است که بیش از ۹۰ درصد از افراد مبتلا به آسیب نخاعی بلافاصله بعد از ترک مرکز توانبخشی ، هیچ مشاوره یا آموزشی را در مورد این موضوع دریافت نمی کنند . از این رو بسیاری از مردم بعد از بازگشت به منزل نمی دانند که برای کسب اطلاعات  باید به کجا مراجعه کنند . عده ای از افراد هم هستند که هنوز از پیگیری چنین موضوعاتی  خجالت می کشند .

بنابراین مرحله توانبخشی حاد این فرصت را فراهم می آورد که طی آن، اطلاعات مهم و ضروری به افراد نخاعی و همسران آنان ارائه شود . بعد از این مرحله  وبعد از آموزشهای لازم انتظار می رود که  فردنخاعی بتواند علیرغم آسیب دیدگی که دارد ، از فعالیت جنسی خود لذت ببرد . بدون داشتن اطلاعات صحیح ، به راحتی وضعیتی ایجاد می شود که امکان لذت و رضایت از زندگی جنسی وجود نخواهد داشت .

اتونومیک دیس رفلکسی هنگام فعالیت جنسی
در بررسی گزارشات مربوط به آسیب دیدگان نخاعی، بارها و بارها به مشکلات حاصل از اتونومیک دیس رفلکسی به هنگام فعالیت جنسی ، در افراد دچار ضایعه نخاعی در ناحیه T6 و بالاتر اشاره شده است . اتونومیک دیس رفلکسی یک وضعیت پزشکی اورژانس است که با افزایش قابل توجه فشار خون ، کند شدن ضربان قلب ، سردرد و عرق کردن همراه است . هنگام انجام فعالیت جنسی ، اتونومیک دیس رفلکسی می تواند در اثر تحریک جنسی ، تحریک ناحیه تناسلی ، انزال ، ارگاسم و یا هنگام استفاده از وسایل ارتعاشی تحریک کننده جنسی رخ دهد. همچنین در زنان دچار آسیب در ناحیه T6 یا بالاتر ، در دوران بارداری و به خصوص در زمان زایمان شایع است .
در تمام موارد ، علائم اتونومیک دیس رفلکسی ممکن است شدید یا خیلی ضعیف باشند . گاهی اوقات تغییرات فیزیولوژیکی آن چنان ظریف است که این امکان وجود دارد فرد حتی از بی نظمی های قلبی عروقی که در داخل بدن او اتفاق می افتد ، آگاه نشود . این نوع اتونومیک دیس رفلکسی را “ساکت” می نامند . اما بیشتر ما فقط با پیامدهای منفی و بلند مدت این بیماری آشنا هستیم .

افراد مبتلا به آسیب نخاعی ( در ناحیه ی T6 و بالاتر) باید اطلاع داشته باشند که اتونومیک دیس رفلکسی در طول فعالیت جنسی خیلی شایع است . به همین دلیل باید این افراد با نحوه جلوگیری از آن ، پاسخ به آن و عوامل مداخله کننده در بروز اتونومیک دیس رفلکسی آشنایی کامل داشته باشند .

به عنوان یک راهکار باید اشاره نمود که  اگرکسی در طول فعالیت جنسی با اتونومیک دیس رفلکسی مواجه شود  ، باید فورا” فعالیت جنسی را متوقف نموده و صاف بنشیند و مراتب را سریع یک کارشناس مربوطه اطلاع دهد . در برخی از موارد ، پزشک داروهای خاصی مانند پماد نیتروگلیسرین را تجویزمی کند.

بارداری زنان نخاعی

تعداد زنان مبتلا به آسیب نخاعی که با مسائل مربوط به حاملگی بعد از ضایعات نخاعی آشنا باشند  خیلی کم است . تا همین چند سال پیش ایده ی برنامه ریزی حاملگی پس از آسیب نخاعی تقریبا” بی سابقه بود و برنامه های جاری نیز بارها بارها تغییر پیدا می کردند ! اما در حال حاضر ، راهنمای جدید عملی بالینی ، برخی از مهمترین و به روزترین اطلاعات موجود در زمینه دوران بارداری ، وضع حمل و زایمان را برای زنان مبتلا به آسیب نخاعی ارائه داده است .

یک نمونه از موضوعات مورد بحث موضوع نشستن بر روی ویلچر و استفاده از تشکچه در دوران بارداری است . این موضوع مسئله ای بسیارحائز اهمیت است و در گذشته معمولا” توجه کافی به آن نمی شده است . متاسفانه اغلب پزشکان نیزدر خصوص مسئله لزوم تنظیم مرتب ویلچر ، متناسب با افزایش وزن و اندازه جنین بی اطلاع هستند .

با توجه به راهکارهای ارائه شده ی جدید ، نیاز به افزایش و تنظیم پی در پی زاویه صندلی ، به منظور بهبود بخشیدن به وضعیت تنفس زنان  باردار ، همراه با نظارت بر اعمال تغییرات در توزیع وزن بدن که می تواند بر روی تمام پوست تاثیر گذارباشد ، ضرورت دارد  . همچنین در کل دوره دوران بارداری ، لازم است که تاثیر تشکچه بر روی بدن به دقت زیر نظر قرار گیرد تا با توجه به افزایش وزن و تغییر مداوم در مکانیک بدن اطمینان حاصل شود که فشاربدن بطور مناسبی توزیع و حفظ گردد .

نتیجه گیری

با توجه به اهمیت حوزه ی فعالیت جنسی و بهداشت باروری در کیفیت زندگی افراد مبتلا به آسیب نخاعی ، انتشار دستورالعمل کاربردی بالینی مسائل جنسی یک اقدام مهم محسوب می شود . بطور کلی سلامت جنسی در زندگی ما انسانها چه مرد و چه زن نقش مهمی دارد .

در حال حاضر اعضای گروه توانبخشی و ارائه کنندگان خدمات بهداشتی با داشتن دستورالعمل کاربردی بالینی مسائل جنسی و کسب جدیدترین اطلاعات در مورد موضوعات فعالیت جنسی و بهداشت باروری ، مدرک قابل دردسترس دارند که به عنوان منبع مفیدی برای کار کیلینکی آنها با افراد مبتلا به آسیب نخاعی قابل استفاده خواهند بود  . همچنین پژوهشگران با این راهنما می توانند توصیه های خاص را بر پایه فرضیات و برای مطالعات آینده در اختیار داشته باشند و امیدوارند که از آن به عنوان پایه ای برای انجام تحقیقات جدید و کسب اطلاعات بیشتر در مورد این موضوع استفاده نمایند .

در مجموع هدف اصلی تهیه راهنمای بالینی مسائل جنسی ، ارائه اطلاعات دقیق در مورد مسائل جنسی افراد مبتلا به آسیب نخاعی بوده است  . در عین حال تنها با چنین اطلاعاتی است که افراد مبتلا به ضایعه نخاعی می توانند تصمیمات آگاهانه ای را در مورد حفظ آرزوی فعالیت جنسی خود بگیرند .

منبع مورد استفاده :

مقاله :” ” Developing Guidelines on Sexuality and Reproductive Health in Adults with Spinal Cord Injury  – اقتباس از سایت : http://www.stanleyducharme.com –  ترجمه و تهیه و تنظیم : مهندس عباس کاشی ( e mail :  ohealth2007@yahoo.com) – بهمن آبان ماه سال ۱۳۹۰ – انتشار: انجمن معلولین ضایعات نخاعی استان تهران