عوارض افزایش سن درافراد ضایعه نخاعی

مقدمه

آیاحرکات شما به واسطه افزایش دردتان، نسبت به گذشته کندترشده است یا اینکه متوجه شده ایدبه تازگی ضعیفترشده اید؟ آیا نسبت به قبل نیازبه کمک بیشتری پیداکرده اید و متوجه شده اید،قادرنیستید کارهائی راکه سابق براین برای شماعادی بودند، مانندگذشته انجام دهید؟آیا در حال حاضر علائم عادی افزایش سن رااحساس می کنیدو یا اینکه با چیزهای دیگری نیز مواجه هستید ؟

هم اکنون در مورد موضوع سالمندی افراد مبتلا به آسیب نخاعی، سئوالات خیلی زیادی مطرح است که در مراکز آموزش و پژوهش توانبخشی افرادنخاعی تحت مطالعه قراردارند. تغییراتی که به دلیل افزایش سن برروی بدن ایجادمی شوند ،ممکن است قابل پیشگیری باشند و می توان با اتخاذ تدابیر جدید ،تاثیر آنها را بر روی زندگی روزمره کاهش داد. تحقیقات،درموردشناخت علل شایعی که باعث بروز تغییرات کارکرد بدن دراثرافزایش سن می شوند و بهترین روشهای درمان و پیشگیری از آنها همچنان ادامه دارد. بنابراین،سعی کنیدهمیشه درجریان آخرین اطلاعات روزقرارگیرید.

افرادی که به مدت طولانی ضایعه نخاعی دارند، همزمان باافزایش سن ،عوارض جدیدی از جمله درد، خستگی و ضعف را مطرح می نمایند. این عوارض بر روی کار بدن اثرات منفی دارند. به طوریکه به مرورزمان وبابالارفتن سن ،کار کردن در یک روزکامل، هل دادن ویلچر وطی مسافتهای طولانی، حضور در فعالیتهای اجتماعی، شرکت در امور تفریحی ، نقل و انتقالات،اجرای برخی ازکارها ی روزمره مانند استحمام و انجام کارهای معمولی ،مشکلتر وحتی گاهی اوقات غیرممکن می گردند. بعضی وقتها تغییرات ایجادشده در بدن به حدی هستند که باعث می شوند ، اجرای فعالیتهایی که قبلا” بطور مستقل انجام می شدند ،نیازمند کمک دیگران باشد. بعضی ها فکر می کنند که دردها و رنجها و ضعف بدنی حاصل از افزایش سن ، طبیعی هستند و عده ای نیز از این تغییرات بدنی، هراسان و شگفت زده می شوند. به هرحال بخواهیم یا نخواهیم، موضوعات مذکور اهمیت زیادی دارند و بایستی جهت برنامه ریزی درمورد تغییراتی که اجتناب ناپذیر هستند،علل آنها تعیین،عوارض مذکور درمان،و بهترین روشهای پیشگیری از افتهای بدنی مشخص گردند .
چه کسانی دارای مشکل هستند؟

اکثرافرادنخاعی که عوارض افزایش سن را تجربه می کنند، در واقع افراد پیری نیستندو غالب آنها در اواسط دهه چهارم عمر خود قرار دارند و معمولا”در حدود ۲۰ سال از ابتلای آنان به ضایعه نخاعی می گذرد. بطورکلی بنظر نمی رسد که سطح و درجه آسیب نخاعی بر روی بروز عوارض حاصل از افزایش سن، تغییری ایجاد نماید.

عوارض حاصل ازافزایش سن چه چیزهائی هستند؟

۱) خستگی

مطالعه ای که اخیرا” در مراکز آموزش و پژوهش توانبخشی ، درمورد عوارض حاصل از افزایش سن افراد نخاعی انجام شده نشان می دهدکه، ۶۱درصد از آنان “خستگی” را بعنوان یک مشکل بزرگ حاصل ازافزایش سن و تغییرات بدنی حاصل ازآن مطرح نموده اند. بسیاری از افرادی که سابقا” بسیارفعال و پرتوان بوده اند ،به مرورزمان وباافزایش سن،باکاهش سطح انرژی بدن خودو فقدان انرژی لازم جهت انجام کارهای روزمره متعجب می شوند.بطوری که خستگی خیلی سریعتر از قبل بروزپیدامی کند و این احساس که حتی برای انجام کارهای ساده نیازبه حداکثر تلاش هستند، خیلی شایع می باشد. برای خستگی تنها یک علت خاص،تعیین نشده و ممکن است این عارضه ناشی از عوامل مختلف زیادی باشد. البته یکسری مشکلات پزشکی نظیر کم خونی، کم کاری تیروئید، دیابت، افسردگی، مشکلات تنفسی یا بیماریهای قلبی نیزمی توانند باعث بروزخستگی شوند.همچنین مصرف برخی از داروها نظیر شل کننده های عضلانی، داروهای ضددرد، مسکن ها، و غیره هم می توانند در بروز خستگی نقش داشته باشند.
نکته مهمی که در مورد تشخیص خستگی وجود دارد، این است که : ممکن است خستگی دراثرمجموعه ای از عوامل حاصل شده باشد. بنابراین ضرورت دارد که درمورد آن با گروه درمانی و پزشکتان صحبت کنید و خستگی را جدی بگیرید. یک ارزیابی کامل از وضعیت بدن ، می تواند به شما کمک کند تا عوامل بالقوه خستگی را تشخیص داده و درمان را مستقیما” به سمت مشکلات مذکور معطوف نمائید. گاهی اوقات هم ، هیچ عامل پزشکی برای خستگی یافت نمی شود. در اینصورت، بهتر است عوامل دیگری راکه ممکن است در بروز خستگی نقش داشته باشند ،مورد ارزیابی قرار گیرند تاراهی برای کنترل آنها پیدا شود. از جمله این عوامل می توان به : افزایش استرس، بروز تغییرات درمحیط زندگی(تغییراتی که باعث می شوند،انرژی بیشتری مصرف شود) ، افسردگی، مصرف برخی ازداروها ، و تغییرات ایجاد شده در رژیم غذایی و فعالیتهای بدنی اشاره کرد. کارکنان گروه مراقبت های پزشکی می تواننددرمواردزیربه بیماران کمک کنند تا فعالیتهای زیر را به منظور کنترل خستگی خودانجام دهد:

• آموزش فنون مربوط به حرکت(ازجمله روشهای گام برداری با استفاده از تجهیزات ) جهت حفظ انرژی

• ارزیابی نیازهای بیمار در رابطه با وسایل کمکی مختلف وجدید ،همچنین بررسی فن آوریهایی که می توانند نیازهای جسمی بیمار را کاهش دهند.
• تجزیه و تحلیل تلاشها و فعالیتهای روزانه فردنخاعی جهت افزایش کارآیی.
• تهیه دستورالعملهای ایمنی درمورد فعالیتهای بدنی و تمرینات ورزشی جهت افزایش بنیه بدنی و استقامت .

۲) درد

بسیاری از افراد نخاعی  دردهای مزمن داشته و باآن زندگی می کنند و هر روز بدنبال راههای مناسبی هستند تا این مشکل رابرطرف نمایند. اما مبتلایان به ضایعه نخاعی با افزایش سن ،دردهای جدیدی را تجربه می کنندکه با دردهای مزمن عصبی آنها که دارای منشاء آسیب نخاعی هستند، متفاوتند. این دردهای جدید، اغلب در مفاصل یا عضلات شانه ها، مچ دستها، آرنج، گردن یا پشت ایجاد می شوند و ظاهرا” ناشی از آسیب مفاصل، ماهیچه ها یا اعصاب می باشند ویااینکه بعلت فرسودگی و سائیدگی غیر طبیعی اندامهابه وجودمی آیند. در واقع فشارهای وارده بر روی شانه ها و دستهای کسی که ویلچر خودرا هل می دهد، با فشارهای حاصل از انجام سایرکارها ، خیلی مختلف هستند. برای مثال، تعداد جابجائیهای انجام شده دریک روز، مقدارمسافت و وضعیت سطوحی که شخص باصندلی خود آنهاراطی می کند ، تعداد دفعاتی که دستها یا مچ در موقع هل دادن ویلچر با چرخ تماس می گیرند، روشی که اغلب هر شخص برای حرکت خودانتخاب می کند، یا اجباری که برای نگاه کردن رو به بالا درموقع محاوره بادیگران دارد ،همگی منجر به اعمال فشارهای غیرطبیعی بر روی عضلات و مفاصل می شوند.بطورکلی در نتیجه تاثیرفشارها،برخی ازعضلات بزرگتر می شوند ،در حالیکه یکسری از عضلات به اندازه لازم مورد استفاده قرار نمی گیرند. این مسئله باعث عدم هماهنگی عضلات دراطراف مفاصل می شود که می تواند موجب آسیب گردد. آسیب به عضلات و تاندون های شانه از جمله پارگی ماهیچه چرخاننده سر دست، سندرم impingement ، یا ورم مفاصل و تاندونها از عوارض شایع هستند. هل دادن مکررویلچر، استفاده از روش دست باز در جابجائی ها و استفاده از عصاهای زیربغلی یا چوب دستی جهت قدم زدن می توانند منجر به آسیب اعصاب ناحیه مچ دست ها و باعث عوارضی مشابه سندرم تونل کارپال ( مچ دست ) گردند. دردهای ناحیه گردن و پشت می توانند ناشی از استقرار ناجور بدن بر روی ویلچر، اسکلیوزیس ( scoliosis= کج شدگی تیرهای پشت از پهلو )، فشارهای غیر عادی حاصل از نشستن های طولانی مدت و نشستن نامناسب و یا مربوط به تجهیزات باشد.نکته ای که اهمیت زیادی دارداین است که نباید به امید اینکه درد برطرف می شود، آن را نادیده گرفت.
اقدامات موردنیازجهت درمان درد : اغلب اگر درمان درد قبل از مزمن شدن آن آغاز شود، نتیجه بهتری گرفته خواهد شد.بطورکلی انجام یک ارزیابی کامل از نوع، موقعیت و علت درد جهت تشخیص صحیح آن ضرورت دارد.
شما باید به گروه درمانی خود اطلاع دهید که چه فعالیتهائی باعث درد می شوند، یاچه فشارهایی روی دستهای شما وجود دارد و حتی نحوه اجرای فعالیت های خود را نشان دهید. بسته به تشخیصی که داده می شود، بایستی روش های درمانی که انجام آنهاامکان پذیر است،انتخاب شوند. گزینه ها ی درمانی ممکن است از روشهای محتاطانه تا جدی انتخاب شوند و بطورکلی تاثیر روشهای انتخابی بر روی فعالیتهای روزانه شما بایستی مورد بحث قرار گیرند.
در زیر مثالهایی از گزینه هایی که می توانند مورد توجه قرار گیرند ،ذکرشده است که بسیاری از آنها با کمک گروه مراقبت درمانی شما انجام پذیر هستند:

• نحوه اجرای فعالیت ها را اصلاح کنید.
• درمان درد رابا بهبود کارکرد عضلات آغازکنید.
• تجهیزات جدید و فن آوری های مورد نیاز را شناسایی نمائید.
• کمک های مورد نیاز هر شخص را مشخص کنید.
• داروهای مصرفی فرد را ارزیابی کنید و تغییرات و یا اقلام مورد نیاز را تعیین نمائید.
• نیاز به گزینه های جراحی را مشخص کنید.

۳) ضعف

افرادی که مدت زیادی از مرحله حاد آسیب نخاعی آنان می گذرد، ضعف های عضلانی جدیدی را گزارش می کنند. بطور کلی اشخاصی که دارای ضایعات کامل هستند و همچنین افراد دارای آسیب های ناقص افت قوای عضلانی را مطرح نموده اند. معمولا” ضعف های عضلانی بصورت تدریجی و خیلی آهسته ایجاد می شوند. ممکن است ضعف شدید نباشد ،ولی معمولا” تاثیر آن بر روی کار اندامهای بدن قابل توجه است. چنانچه ضعف یا افت در کارکرد اندامها خیلی سریع اتفاق بیافتد، لازم است که جهت جلوگیری از عود عوارض عصبی که به سرینگومیلیا ( Syringomyelia ) ( تشکیل کیست مملو از مایع در ستون فقرات ) معروف است ،سریعا” بررسی های پزشکی بعمل آید. علل بالقوه دیگری نیز برای ضعف وجود دارند که ممکن است ناشی از آسیب اعصاب ( از جمله سندرم تونل مچ دست )، تغییر در ثبات وضعیت نخاع، آسیب عضلات و تاندونها یا مفاصل و یا عوارض پزشکی دیگری مانند اسکلروزیس ( تصلب بافتها ) یا سایر اختلالات نورولوژیکی باشند. در هر حال بسیار مهم است که یک ارزیابی پزشکی جهت شناسائی علت ایجاد ضعف بعمل آمده و درمان لازم جهت جلوگیری از افت بیشتر فعالیت اندامها تعیین گردد. در برخی موارد، ضعف غیرقابل برگشت است و استفاده از وسایل کمکی ازجمله بریس ضرورت پیدا می کند تا قوای عضلانی حفظ و نگهداری شود.

توصیه های کلی

این حقیقت که بسیاری از افراد نخاعی مشکلات مرتبط باافزایش سن را تجربه می کنند، بدین معنا نیست که بروز این عوارض طبیعی می باشد. هر تغییری که در کار اندامها ایجاد می شود را جدی بگیرید و کارکنان گروه درمانی خودتان رانیز ازتغییرات حاصله مطلع نمائید. شما می دانید که چه وقتی وضعیت شما طبیعی است ،بنابراین موقعی که تغییری ایجاد می شود، سریعا” اقدام کنید. معمولا” به تاخیر انداختن درمان ، مشکل را حل نخواهد کرد و در برخی موارد امکان دارد از دست دادن فرصت ،کار درمان رابا یک مشکل بزرگ مواجه کند.

نکات زیر یکسری از راهنمایی های کلی هستند که باید به ذهن بسپارید:

• تغییرات بدنی قابل توجه را نپذیرید وسریعا”به آنها رسیدگی کنید.
• یک ارزیابی کامل از مشکل بعمل آورید.
• به توصیه های ارائه شده در مورد آزمایشات موردنیاز توجه کنید. قبل از اینکه اطمینان حاصل کنید، این توصیه ها موثر نیستند، آنها را رد نکنید.
• با گروه درمانی خودتان در مورد تاثیر گزینه های درمانی صحبت کنید. چنانچه اولین اقدام شما مفید نبود،سایر گزینه ها را بررسی نمائید.
• گزینه هایی را که از هم اکنون ممکن است بر روی کار آینده اندامها تاثیر بگذارند، شناسایی کنید.

منبع: مترجم «مهندس عباس کاشی» – انتشار: مرکز ضایعات نخاعی جانبازان