آرامبخش‌های خطرناک
ضمن این که زمانی که از دارویی که برای شما تجویز شده استفاده می‌کنید هر غذا یا داروی دیگری که بخورید، ممکن است با اثربخشی داروی تجویز شده تداخل پیدا کند یا هر بیماری حادی که داشته باشید مانند فشار خون بالا، دیابت یا ناراحتی کلیه می‌تواند بر توانایی بدنتان در برخورد با برخی از داروها تاثیر بگذارد. بنابراین پیش از آن که هر دارویی را بدون آگاهی بخورید، لازم است دقیقا بدانید چه می‌خورید و پس از مصرف آن باید مراقب چه واکنش‌هایی باشید. لزوم داشتن آگاهی لازم در مورد داروی مصرفی در حالی است که طبق آمار سازمان جهانی غذا و دارو، ۶۰ درصد از بیماران نمی‌توانند داروهای خود را تشخیص دهند. به همین دلیل هم APA توصیه می‌کند قبل از مصرف هر دارو سوالاتی درباره آن از پزشک پرسیده شود.
به طور کلی آنچه در مورد واکنش‌های دارویی باید بدانیم این است که یک دارو می‌تواند اثرات بالقوه داروهای دیگر که همزمان مصرف می‌شود را افزایش یا کاهش دهد یا عکس‌العملی متفاوت نشان دهد.
انواع داروهایی که به طور معمول با سایر داروها تقابل پیدا می‌کنند، شامل آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدتشنج و ضدافسردگی، ضددیابت، رقیق‌کننده‌های خون، داروهای ضداحتقان (گرفتگی بینی)، فشار خون و مسکن‌ها می‌شوند. علاوه بر اینها، غذاها یا آشامیدنی‌های خاصی نیز می‌توانند با داروها تداخل پیدا کنند، به عنوان مثال چنانچه داروهای ضدافسردگی مانند مارپلان، ناردیل و پارنات با غذاهای حاوی تیرامین مانند پنیر مصرف شوند، می‌توانند خطرناک باشند.
به طور کلی غذاهایی که بیشتر با داروها تداخل پیدا می‌کنند، شامل محصولات لبنی، کافئین، نمک و آبمیوه‌ها هستند. در این میان، سوءمصرف داروها نیز می‌تواند عوارضی به دنبال داشته باشد، به عنوان مثال چنان که آنتی‌بیوتیک‌ها در عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا استفاده شوند، نه‌تنها هیچ گونه تاثیری بر ویروس‌ها ندارند، بلکه می‌توانند باعث تشدید بیماری شوند. همچنین این داروها در عفونت‌های باکتریایی باید طبق برنامه مصرف و تمام شوند چراکه توقف درمان (حتی اگر علائم کاهش یافته باشد) می‌تواند باکتری‌هایی را بجای بگذارد که مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌های مورد مصرف باشند.
داروهای بدون نسخه (OTC)، موارد استفاده و عوارض احتمالی آنها: داروهای OTC به داروهایی اطلاق می‌شود که به طور گسترده در دسترس هستند و بیماران می‌توانند آنها را هم با تجویز پزشک و هم بدون نسخه دریافت کنند. از این گروه می‌توان به داروهای مسکن، ضددرد، آنتی‌اسیدها، مسهل‌ها، داروهای ضدسرفه و ضداحتقان، ضدتهوع، ضداسهال، آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای خواب‌آور اشاره کرد که هر یک می‌توانند در صورت سوءمصرف یا تداخل با سایر داروها، عوارضی در پی داشته باشند.
داروهای مسکن: شاخص‌ترین داروهای این گروه استامینوفن و آسپرین هستند که به کاهش تب و آرام کردن دردهایی مانند سردرد، گوش‌درد، کمردرد و دردهای عضلانی که در سرماخوردگی و آنفلوآنزا شایع هستند، کمک می‌کنند. نکته حائزاهمیت این است که بعضی از افراد نباید استامینوفن مصرف کنند، ازجمله افراد دارای بیماری‌های کلیوی یا کبدی حاد و کسانی که مواد دیگری حاوی استامینوفن و الکل مصرف می‌کنند چرا که مصرف همزمان این دارو می‌تواند باعث آسیب کبدی در آنها شود. آسپرین نیز چنانچه به طور مرتب مصرف شود، می‌تواند باعث آسیب کلیوی و آسم شود، همچنین افراد دارای زخم یا خونریزی معده و روده، بیماران کبدی و کلیوی، افرادی که الکل مصرف می‌کنند و نیز مادران در ۳ ماهه آخر بارداری ممنوعیت مصرف آسپرین را دارند. کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال نیز نباید آسپرین مصرف کنند چراکه اگر دچار بیماری آنفلوآنزا یا آبله مرغان باشند، ممکن است به بیماری خطرناک و کشنده سندرم Reye مبتلا شوند. گفتنی است آسپرین می‌تواند بر داروهای فشار خون تاثیر بگذارد و اثربخشی این داروها را کم کند.
یک‌دارو می‌تواند اثرات بالقوه داروهای دیگر که همزمان مصرف می‌شود
را افزایش یا کاهش دهد یا عکس‌العملی متفاوت نشان دهد
از مسکن‌های دیگر می‌توان به ایبوپروفن که برای دردهای قاعدگی و دردهای التهابی عضلات استفاده می‌شود و نیز ناپروکسن که مسکن قوی‌تری است، اشاره کرد. ایبوپروفن می‌تواند باعث آلرژی شود و ناپروکسن، خطر بیماری‌های قلبی و ناراحتی‌های معده را در پی دارد و مادران شیرده ممنوعیت مصرف آن را دارند.
داروهای ضددرد: ترکیباتی از این دسته مانند هیدروکودون، اکسی کودون، مورفین، فنتانیل و کدئین، خاصیت شبه مخدری دارند و اغلب برای دردهای شدید مانند آرترید روماتوئید و استئوآرتریس استفاده می‌شوند. دوزهای بالای این داروها بویژه برای افرادی که درد زیادی ندارند می‌تواند باعث مشکلات تنفسی شدید، سکته قلبی و مرگ شوند. همچنین این داروها نباید با الکل، آنتی‌هیستامین‌ها، باربیتورات‌ها یا بنزودیازپین‌ها (داروهای اعصاب و خواب‌آور) که کندکننده تنفس هستند، استفاده شوند. بعلاوه استفاده مکرر از این داروها، باعث سازگار شدن بدن با آنها می‌شود و ممکن است برای رسیدن به تاثیر مطلوب، دوز بیشتری از دارو مورد نیاز باشد.
داروهای اعصاب و خواب‌آور: باربیتورات‌ها و بنزودیازپین‌ها مانند دیازپام، والیوم، آلپرازولام و استازولام از این دسته هستند و می‌توانند اعتیادآور باشند و باید تنها طبق تجویز استفاده شوند. این داروها نباید با داروهایی مانند داروهای ضد درد، سرماخوردگی، آلرژی و الکل مصرف شوند، چراکه می‌توانند هم ضربان قلب و هم تنفس را کند کنند که این موضوع می‌تواند کشنده باشد. به علاوه، استفاده طولانی‌مدت از این داروها در دوزهای بالا، می‌تواند در صورت قطع دارو منجر به علائم خطرناکی شود، چراکه کار این داروها، کند کردن فعالیت مغز است و در نتیجه با قطع کردن آنها این فعالیت می‌تواند تا جایی افزایش یابد که منجر به سکته شود.
آنتی‌اسیدها: داروهای آنتی‌اسید مانند راینیتیدین یا فاموتیدین، اثر اسید معده را خنثی می‌کنند یا مانند امپرازول، تولید اسید را در معده کاهش می‌دهند. افرادی که ناراحتی‌های کلیوی دارند، نباید آنتی‌اسیدهای حاوی کربنات کلسیم یا هیدروکسید آلومینیوم و کربنات منیزیم را بدون توصیه پزشک مصرف کنند. همچنین بیماران باید قبل از مصرف آنتی‌اسید، چنانچه علائمی مانند مدفوع خونی یا سیاه، استفراغ خونی، سوزش سر دل که پس از دو هفته درمان با داروهای OTC بهبود پیدا نکرده است، بلع سخت یا درد هنگام بلع و کاهش وزن داشته باشند، پزشک را در جریان بگذارند، چون ممکن است این موضوع حاکی از بیماری‌های جدی‌تری باشد.
داروهای ضدتهوع و استفراغ: داروهایی مانند بسیموت سالیسیلات در این گروه قرار دارند که برای درمان تهوع و استفراغ ناشی از گاستروآنتریت (التهاب معده و روده) یا دل بهم‌خوردگی معده استفاده می‌شوند، البته برخی از آنتی‌هیستامین‌ها مانند دیمن هیدرینات نیز برای جلوگیری از تهوع ناشی از حرکت (خودروها) به کار می‌روند که می‌توانند با ایجاد احساس خواب‌آلودگی بر توانایی رانندگی اثر بگذارند. از آنجایی که سالیسیلات حاوی آسپرین است، باید ملاحظات مربوط به آسپرین در نظر گرفته شود و داروهای حاوی این مواد مانند داروهای ضد درد، سرماخوردگی و سایر داروهای اثرگذار مانند داروهای نقرس، آرتریت و دیابت با توصیه پزشک مصرف شود و قبل از خوردن آنتی‌هیستامین‌ها نیز در صورت وجود بیماری‌هایی مانند آسم، برونشیت حاد، بیماری‌های قلبی و فشار خون با پزشک مشورت شود.
داروهای ضداسهال: این داروها شامل لوپرامید و بسیموت ساب سالیسیلات هستند. مصرف لوپرامید برای کودکان زیر ۶ سال در صورت وجود خون در مدفوع، تب و واکنش‌های آلرژیک توصیه نمی‌شود، همچنین برای مصرف همزمان آن با داروهای ایدز، ضددرد، آنتی‌بیوتیک‌ها باید با پزشک مشورت شود.
داروهای مسهل: داروهایی مانند پلی‌اتیلن گلیکول یا منیزیم و بیساکودیل در صورت مصرف زیاد، باعث مختل شدن کار طبیعی روده می‌شوند و مصرف بیش از یک هفته آنها می‌تواند تشخیص علت و درمان یبوست را به تعویق بیندازد. همچنین مسهل‌های دهانی و مقعدی را نباید به طور همزمان مصرف کرد و نیز بیساکودیل تا یک ساعت پس از خوردن آنتی‌اسیدها یا شیر نباید مصرف شود. ضمنا استفاده از روغن‌های معدنی به عنوان مسهل می‌تواند باعث کمبود ویتامین‌های A، D، E و K شود.
داروهای ضدسرفه: داروهایی مانند اکسپکتورانت‌ها و دکسترومتورفان در مقادیر مصرف بالا می‌توانند روی نقاطی از مغز تاثیر بگذارند و باعث کرختی، تهوع، استفراغ، افزایش ضربان قلب و فشار خون و در موارد نادر در اثر مصرف همزمان با داروها و ترکیبات ضداحتقان و گرفتگی بینی، آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای ضددرد، منجر به آسیب مغزی در اثر کاهش شدید اکسیژن و تنفس شوند.
گفتنی است میزان عوارض جانبی داروها با بالا رفتن سن، افزایش می‌یابد. این در حالی است که اغلب عوارض جانبی به دلایل متعددی مورد توجه قرار نمی‌گیرند. ازجمله آن که برخی از عوارض دارویی در بیمارانی که دچار بیماری‌هایی مانند زوال عقل هستند گاهی به عنوان علائم بیماری یا شروع یک مشکل جدید در نظر گرفته می‌شوند. از طرف دیگر تاثیر واکنش‌های فیزیکی به داروها، مانند خستگی و کاهش وزن نیز ممکن است به افزایش سن نسبت داده شود.
منبع: جام جم