جزئیات وبلاگ

كم‌خوني عبارت است از نقص كمي يا كيفي گلبول‌هاي قرمز خون يا هموگلوبين كه درون اين گلبول‌‌ها قرار دارد. از آنجا كه هموگلوبين وظيفه حمل اكسيژن را از شش‌ها به بافت‌هاي بدن بر عهده دارد، كم‌خوني مي‌تواند باعث بروز هيپوكسي يا كمبود اكسيژن در بافت‌ها و اندام‌ها شود. براي مردان، كم‌خوني معمولا به سطح هموگلوبين كمتر از 5‌/‌13 گرم در 100 ميلي‌ليتر خون و در زنان كمتر از 5‌/‌12 گرم در 100 ميلي‌ليتر خون نسبت داده مي‌شود.

همچنين تعداد استاندارد گلبول‌هاي قرمز خون براي مردان حدود 5 ميليون و براي زنان 5‌/‌4 ميليون در هر ميلي‌متر مكعب خون است. هر فرآيندي كه بتواند طول عمر طبيعي يك گلبول قرمز را كه معمولا حدود 120 روز است مختل كند، باعث كم‌خوني مي‌شود. گلبول‌هاي قرمز در مغز استخوان ساخته مي‌شوند. كم‌خوني اساسا از دو طريق اصلي يعني از طريق كاهش در توليد گلبول‌هاي قرمز يا هموگلوبين يا از طريق كاهش يا تخريب خون به جود مي‌آيد.

تقسيم‌بندي رايج‌تر كم‌خوني (كاهش هموگلوبين)‌ براساس MCV يا حجم گلبول‌هاي قرمز خون است به طوري كه MCV كمتر از 80 به عنوان كم‌خوني ميكروسيتيك، MCV در حد نرمال (100ـ80)‌، كم‌خوني نورموسيتيك (با حجم سلولي نرمال)‌ و MCV بالا، كم‌خوني ماكروسيتيك ناميده مي‌شوند.

در كم‌خوني ناشي از كمبود آهن كه علاوه بر كاهش هموگلوبين، ميانگين حجم سلولي نيز پايين است، كم‌خوني از نوع ميكروسيتيك است. آهن، تركيب اصلي هموگلوبين است و كاهش خون مزمن ناشي از هر علتي، دليل اصلي كاهش سطح آهن بدن است، زنان به علت از دست دادن خون ماهانه، بيشتر از مردان دچار كم‌خوني ناشي از كمبود آهن مي‌شوند كه معمولا علائم زيادي نداشته و موقتي است. كم‌خوني ناشي از كمبود آهن همچنين مي‌تواند بر اثر خونريزي‌هاي مكرر كوچك مانند سرطان كولون يا زخم‌هاي معده اتفاق بيفتد.

خونريزي معده ممكن است توسط درمان با داروهاي رايج بدون نسخه مانند آسپرين و ايبوپروفن آغاز شود. در نوزادان و كودكان، كم‌خوني ناشي از كمبود آهن، اغلب به دلايل تغذيه‌اي است. از دست دادن شديد خون در خونريزي‌هاي داخلي (مانند خونريزي معده)‌ يا خونريزي خارجي (ناشي از آسيب‌ها)‌، مي‌تواند در مدت زمان كوتاهي، كم‌خوني فوق‌العاده‌اي را ايجاد كند. اين نوع از كم‌خوني در صورتي كه فورا به آن رسيدگي نشود، منجر به علائم و پيامدهاي حاد مي‌شود.

كم‌خوني ماكروسيتيك، به دريافت ناكافي ويتامين B12 يا اسيدفوليك يا هر دو مربوط مي‌شود. كمبود ويتامين B12 معمولا در گياهخواران يا افراد الكلي ديده مي‌شود. ويتامين B12 و فولات در ساختن مولكول هم كه بخش سازنده هموگلوبين است، دخالت دارد. كمبود فولات با كاهش مصرف سبزيجات برگ سبز و جذب ناكافي آن به وجود مي‌آيد. اين نوع از كم‌خوني‌ها ممكن است بر اثر عمل جراحي معده و برداشتن قسمت‌هايي از آن نيز ايجاد شود.

در كم‌خوني موسوم به پرنيسيوز كه علت آن يك واكنش خودايمني عليه سلول‌هاي ديواره معده است، جذب ويتامين B12 از روده مختل مي‌شود. كمبود فولات يا ويتامين B12 مي‌تواند به سوءهاضمه نيز مربوط باشد. كمبود ويتامين B12، عوارض عصبي ايجاد مي‌كند. كم‌خوني ماكروسيتيك مي‌تواند به 2 كم‌خوني مگالوبلاستيك و غيرمگالوبلاستيك تقسيم شود.

در كم‌خوني مگالوبلاستيك، نارسايي در سنتز DNA، سبب محدوديت در تقسيم سلول‌هاي بنيادي خون‌ساز مي‌شود و با افزايش شمار لوب‌هاي هسته گلبول سفيد، نوتروفيل همراه است. كم‌خوني ماكروستيك غيرمگالوبلاستيك به علل متفاوتي مانند عدم توازن در سنتز DNA گلوبين، ايجاد مي‌شود. ازجمله ديگر كم‌خوني‌ها و علل آنها كم‌خوني هموليتيك (پاره شدن گلبول‌هاي قرمز خون)‌ است كه مي‌تواند ناشي از آنتي‌بادي‌هاي چسبيده روي سطح گلبول‌هاي قرمز باشد.

كم‌خوني در نوزادان نارس هم كه در 6 ـ 2 هفته پس از تولد ظاهر مي‌شود، علت آن عدم پاسخ اريتروپوئيتين به افت مقدار هماتوكريت (ميزان خون توليد شده توسط گلبول‌هاي قرمز)‌ است كه از انواع ديگر كم‌خوني‌هاست. همچنين مجموعه‌اي وسيع از بيماري‌هاي مغز استخوان مي‌تواند منجر به كم‌خوني شود، به عنوان مثال سرطان‌هايي كه به مغز استخوان منتشر مي‌شود، (متاستاز مي‌دهد)‌ يا سرطان‌هاي مغز استخوان (مانند لوسمي)، مي‌تواند منجر به توليد گلبول‌هاي قرمز ناكافي از مغز استخوان و كم‌خوني شود. در اين ميان شيمي‌درماني‌هاي خاصي نيز مي‌تواند به مغز استخوان آسيب رسانده و با كاهش توليد گلبول‌هاي قرمز خون، منجر به كم‌خوني شود.

برخي عفونت‌ها نيز مي‌توانند مغز استخوان را درگير كرده و با آسيب رساندن به آن، باعث كم‌خوني شود. همچنين در بيماران با نارسايي كليوي، ممكن است تحريك طبيعي هورمون ضروري براي توليد گلبول‌هاي قرمز خون توسط مغز استخوان كاهش يابد و حتي ويروس HIV و سندرم كاهش ايمني (ايدز)‌ مي‌تواند موجب كم‌خوني شود. از سوي ديگر مصرف برخي داروها مانند استامينوفن نيز مي‌تواند باعث ايجاد اجسام غيرطبيعي در داخل گلبول‌هاي قرمز شده و باعث ايجاد كم‌خوني شود. در ضمن اسفروسيتوزارثي، يك اختلال ژنتيكي است كه سبب آسيب‌ديدگي غشاي گلبول‌هاي قرمز مي‌شود و نتيجه‌اش جدايي گلبول و نابودي آن توسط طحال است. ساير اختلالات ژنتيكي عبارتند از كم‌خوني ناشي از گلبول‌هاي داسي‌شكل كه به علت وجود ژن هموگلوبين‌هاي هموزيگوت است و همچنين اختلال ژنتيكي كه مي‌تواند با تضعيف توليد هموگلوبين، باعث ايجاد كم‌خوني و تالاسمي آلفا و بتا شود. كم‌خوني‌هاي ژنتيكي گاهي ممكن است آنقدر شديد باشد كه منجر به مرگ جنيني شود.

كم‌خوني ميلوفتيزيك، يك نوع شديد از كم‌خوني است كه به علت جايگزين شدن مغز استخوان با مواد ديگر همانند تومورها يا گرانولوماهاي بدخيم به وجود مي‌آيد.

نوع ديگر كم‌خوني ناشي از كمبود آهن، بر اثر آلودگي با انگل كرم قلابدار، آميب شيستوزوميا و تريكوريس تريكيورا (كرم شلاقي)‌ ايجاد مي‌شود.

زنان در دوران بارداري حدود 500 ميلي‌گرم آهن از دست مي‌دهند، بنابراين مي‌بايست مقدار مشابهي آهن دريافت‌ كنند تا دچار كمبود نشوند. پيامدهاي احتمالي كم‌خوني براي مادر، شامل نشانه‌هاي قلبي، عروقي، كاهش قدرت بدني و نيروي عقلاني، كاهش عملكرد سيستم ايمني بدن، كاهش ذخيره خون محيطي و افزايش نياز به تزريق خون پس از زايمان است و پيامدهاي احتمالي براي جنين، زايمان زودرس، مرگ داخل رحمي، پارگي كيسه آب و عفونت است.

از تشخيص تا درمان كم‌خوني

اغلب افراد مبتلا به كم‌خوني از احساس خستگي و رخوت، كسالت‌ عمومي و گاهي ناتواني تمركز شكايت دارند. كم‌خوني‌هاي شديدتر با تنگي نفس، تپش قلب و تعريق همراه است كه در پايان منجر به نارسايي قلبي مي‌شود. علائم ديگر ممكن است شامل ريزش مو، رنگ پريدگي، كمرنگ شدن ناخن‌ها و قاشقي شدن آنها، التهاب مخاط دهان و ميل به خوردن مواد غيرخوراكي مانند خاك، كاغذ و موم باشد.

كم‌خوني مزمن در كودكان، سبب اختلالات رفتاري ناشي از تكامل نامناسب سيستم عصبي شده و نيز موجب افت تحصيلي مي‌شود.تشخيص كم‌خوني معمولا با انجام تست CBC (سلول‌هاي كامل خون)‌ صورت مي‌گيرد. اندازه‌گيري 6 مولفه، تست CBC را تشكيل مي‌دهد كه عبارتند از: شمارش گلبول‌هاي قرمز خون (RBC)، هماتوكريت،‌ هموگلوبين، شمارش گلبول‌هاي سفيد خون (WBC)، شمارش افتراقي خون و شمارش پلاكت‌ها. بعلاوه MCV (حجم متوسط گلبول‌هاي قرمز)‌ نيز اغلب در CBC گزارش مي‌شود. همچنين اندازه، شكل و رنگ گلبول‌هاي قرمز خون نيز از فاكتورهاي مهم هستند. هماتوكريت، شامل اندازه‌گيري بخشي از خون است كه متشكل از گلبول‌هاي قرمز بوده و ميزان آن 45 درصد است. هنگامي كه علت كم‌خوني مشخص نباشد، آزمايش‌هاي ديگري مانند سرعت ته‌نشين شدن گلبول‌هاي قرمز (ESR)، اندازه‌گيري فريتين، ميزان آهن سرم، ترانسفرين، ميزان فولات و ويتامين B12 سرم، الكتروفورز هموگلوبين، آزمايش عملكرد كليه (همانند اندازه‌گيري كراتينين سرم)‌ و آزمايش اسپيراسيون مغز استخوان انجام مي‌شود. در كم‌خوني‌‌هاي مربوط به زخم‌هاي معده، آزمايش خون پنهان در مدفوع و آندوسكوپي قسمت بالايي دستگاه گوارش،‌ به دليل احتمال وجود پوليپ كولون يا سرطان كولوركتال صورت مي‌گيرد.

در اين ميان درمان كم‌خوني‌ها، بسته بشدت بيماري و علت آنها بسيار متفاوت است. كمبود خفيف آهن با تجويز فروسولفات يا فروگلوكونات همراه مصرف ويتامين C براي جذب بيشتر آن، قابل درمان است. تجويز ويتامين‌هاي خوراكي (اسيدفوليك)‌ يا تزريق زيرجلدي ويتامين B12، كمبودهاي مربوط را درمان مي‌كند. در كم‌خوني مربوط به بيماري‌هاي مزمن مانند خونريزي معده، درمان بايد با بهبود زخم آغاز شود و در سرطان كولون، اغلب جراحي لازم است و گاهي مكمل‌هاي آهن نيز تجويز مي‌شود. در كم‌خوني‌هاي مربوط به شيمي‌درماني يا بيماري‌هاي كليوي، برخي پزشكان معالج با تجويز پروتئين اريترو پوئيتين نوتركيب، سعي در تحريك فرآوري گلبول‌هاي قرمز دارند. در موارد كم‌خوني شديد يا خونريزي در حال پيشرفت، ممكن است تزريق خون لازم باشد كه البته امكان دارد برخي عوارض جانبي را به دنبال داشته باشد.

فروغ فلاح‌زاده

منبع: جام جم آنلاین