یوگا درآب، روشی برای ارتقاء کیفیت زندگی مبتلایان به ضایعات نخاعی

15 خرداد 1392

اشتراک‌گزاری

فرزانه قاسم زاده

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس

زهرا قلی پور

مترجم متون یوگا

پست الکترونیک برای تماس و تبادل نظر fgk_eq2002@yahoo.com

چکیده

ضایعه نخاعی ، نوعی ضایعه است که در اثر صدمه شدید به نخاع به وجود می آید . در آسیب نخاعی بخشی از کابل ارتباطی بین مغز و ارگان یا اندام هدف از بین رفته و عملکرد آن مختل می شود؛ در حالیکه در قطع نخاع ، این ارتباط به طور کامل قطع شده و کلیه حرکات ارادی و غیر ارادی همراه با حس های پایین تر از محل آسیب از دست می رود .

هرساله در اثر عوامل مختلف چندین هزار نفر در کشور دچار آسیب نخاعی می شوند. پیش بینی می شود در ایران حدود هفتاد هزار نفر مبتلا به آسیب نخاعی هستند. افراد مبتلا به ضایعه نخاع به دلیل مشکلات متعدد جسمی که دارند، تحرکشان کم شده است. بنابراین ارگان های داخلی شان تحت فشار است؛ سیستم دفعی با مشکل مواجه و از همه مهم تر، به دلیل نداشتن حس در نقاط فلج شده ، زخم بستر یکی از عوارض عدیده ای است که این افراد با آن مواجه هستند.

درباره ضایعات نخاعی لازم است به دو موضوع مهم توجه شود:
پیشگیری از آسیب نخاعی و خدمات رسانی مطلوب به افراد آسیب نخاعی و حمایت از آنان (هزینه درمان و توانبخشی یک فرد مبتلا به آسیب نخاعی بسیار سنگین است). با فعالیت بدنی و ورزش می توان کیفیت زندگی افراد معلول را افزایش داد.

هیدروتراپی به شیوه ای از معالجه گفته می شود که در آن، اجرای حرکات و نرمش های خاص در آب مورد نظر باشد. آب به دلیل برخی خواص فیزیکی نظیر چسبندگی ، شناوری ، فشار و غلظت (ویسکوزیته) اثرات بسیار مفیدی در انجام حرکات ورزشی دارد و از این خواص در هیدروتراپی استفاده می شود.

حرکات آرام، آهسته و روان، بخشى از حرکات یوگا در آب هستند. در تمرینات یوگا در آب، عضلات به شکل صحیح، درگیر حرکت شده و همراهی آن با ۲ فاکتور مهم تنفس آگاهانه و تمرکز ، اثرات جریان انرژیایی یوگا را فراهم می سازد.

کلید وا ژه ها: ضایعه نخاعی،هیدروتراپی یوگا، یوگا در آب

آسیب نخاعی

ضایعه نخاعی ، نوعی ضایعه است که در اثر صدمه شدید به نخاع به وجود می آید . ضربه (مستقیم یا غیر مستقیم) ، تورم و یا یک غده که روی نخاع اثر بگذارد ، می تواند باعث قطع کامل یا بخشی از نخاع شود. در اثر این آسیب، عضلات فلج شده؛ درد ، حرارت و حس را درک نمی کنند و اعمال غیر ارادی ارگان ها (از قبیل مثانه ، روده ، عضلات و…) نیز مختل می شود.

با آسیب دیدن نخاع در محل ضربه ، در نخاع تورم ایجاد شده و سپس بسته به سطح ضایعه باعث قطع شدن مسیر و از دست دادن همه یا بخشی از حس ها و حرکات در مصدوم می شود . نقطه آسیب در هر کجای نخاع که باشد، بخش بالاتر آن درست عمل می کند؛ یعنی صدمه در نواحی پایین تر از محل آسیب دیده می شود{ مثلا کسی که از آسیب گردن رنج می برد، همه یا بخشی از حرکات دست ها و پاهایش را از دست می دهد؛ در حالیکه کسی که از ناحیه کمر آسیب دیده، مشکلی در حس و حرکت دست هایش ندارد، بلکه مشکلات مثلا در پاها بروز می کند} .

در آسیب نخاعی بخشی از کابل ارتباطی بین مغز و ارگان یا اندام هدف از بین رفته و عملکرد آن مختل می شود؛ در حالیکه در قطع نخاع ، این ارتباط به طور کامل قطع شده و کلیه حرکات ارادی و غیر ارادی همراه با حس های پایین تر از محل آسیب از دست می رود .

اگر ضایعه نخاع کامل نباشد ، بسته به محل و سطح ضایعه، فرد آسیب دیده تا حدودی می تواند دست ها ، پاها و بدن خود را حرکت دهد . به همین دلیل ، ورزش برای این افراد از اهمیت فوق العاده مهم و اساسی برخوردار است . در این مقوله اصطلاحات رایج عبارتند از:

پلژی : چنانچه ضایعه نخاعی باعث فلج کامل در اندام مربوط شود.
پارزی : چنانچه ضایعه باعث فلج ناقص ( نسبی ) در اندام شود.
پاراپلژی : فلج دو پا همراه یا بدون فلج قسمتی از تنه را گویند.
پاراپارزی : فلج ناقص پاها را گویند..
کوادر پلژی : شامل فلج کامل چهار دست و پا می باشد .
کوادری پارزی : فلج ناقص چهار دست و پا را گویند.

درباره ضایعات نخاعی لازم است به دو موضوع مهم توجه شود:

۱- پیشگیری از آسیب نخاعی
۲-خدمات رسانی مطلوب به افراد آسیب نخاعی و حمایت از آنان (هزینه درمان و توانبخشی یک فرد مبتلا به آسیب نخاعی بسیار سنگین است).

عوارض

افراد مبتلا به ضایعه نخاع به دلیل مشکلات متعدد جسمی که دارند، تحرکشان کم شده است. بنابراین ارگان های داخلی شان تحت فشار است؛ سیستم دفعی با مشکل مواجه و از همه مهم تر، به دلیل نداشتن حس در نقاط فلج شده ، زخم بستر یکی از عوارض عدیده ای است که این افراد با آن مواجه هستند.

سیکل معیوب عوارض مبتلایان به SCI ، به گونه ای عمل می کند که حلقه وابستگی به دیگران و عدم استقلال به مرور زمان بسته تر و تنگ تر می شود. حال با فردی تا این حد رنجور ، ناتوان و آسیب پذیر چه باید کرد؟

درمان عوارض در مبتلایان به ضایعات نخاعی :

شایعترین عوارض ناشی از عدم استقرار صحیح بدن در وضعیت نشسته عبارتند از :

۱ ) اسکلیوزیس ( انحنای یکطرفه نخاع)

۲) کیفوزیس عبارتست از یک فرم ” C ” شکل یا انحنای فرو رفته نخاع که می تواند منجر به افزایش فشار بر روی استخوان
دنبالچه شود . این وضعیت حتی می تواند بر روی تنفس فرد تاثیر گذار باشد .

اندام های لگن ، وزن اصلی بدن را در هنگام نشستن تحمل می کنند. استقرار صحیح بدن ، باعث حفظ توازن در ناحیه لگن می شود. تغییر مقاومت عضلانی و ناهنجاری های اسکلتی می توانند ، باعث کج شدن لگن به سمت جلو یا عقب ، یا کجی به یک پهلو و یا حرکت ( لغزیدن ) روی سطح نشیمن گردند . این وضعیت ها باعث افزایش فشار روی قسمت های استخوانی لگن شده و خطر تخریب پوست را افزایش دهند .
در پیشگیری از بروز و پیشرفت زخم های فشاری، استقرار صحیح بدن اهمیت زیادی دارد. وضعیت مناسب بدن می تواند در به حداکثر رساندن ثبات ، توانائی و عملکرد بدن (هنگام استقرار روی صندلی چرخدار) ، حفظ توازن مناسب نخاع و به حداقل رساندن درد، کمک شایانی نماید .
در این مورد انجام و اجرای صحیح و به موقع تمرینات فیزیوتراپی بسیار موثر است اما این روش نیز مانند بسیاری دیگر از روش های بازتوانی؛ زمان بر، پر هزینه و نیازمند به تجهیزات و امکانات خاص و افراد متبحر دارد.

ورزش و ضایعات نخاعی

با فعالیت بدنی و ورزش می توان طول عمر افراد معلول را افزایش داد. دکتر گاتمن در تحقیق خود به این نتیجه رسید که با ورزش متوسط طول عمر افراد معلول، از سه سال به ده سال افزایش می یابد. بنابراین لازم است که شرایطی را فراهم نمود تا افراد معلول و مبتلا به ضایعه نخاعی به ورزش و فعالیت بدنی روی آورند و از اثرات مثبت آن بهره برده تا مشکلات مربوط به معلولیت آنان کاهش یابد.
آثار مثبت ورزش برای افراد معلول ضایعه نخاعی :

۱٫ جلوگیری از زخم های بستر و فشاری.
۲٫ تسهیل در عمل دفع
۳٫ کاهش پوکی استخوان
۴٫ بهبود قدرت عضلات سالم
۵٫ حفظ دامنه حرکتی مفاصل
۶٫ بهبود انعطاف پذیری
۷٫ تاثیر در روند اجتماعی شدن فرد و ورود او به جامعه
۸٫ جلوگیری از تشکیل سنگ های مثانه و کلیه
۹٫ توسعه و پیشرفت در روند توان بخشی
۱۰٫ بهبود استقامت قلبی- تنفسی
۱۱٫ حفظ دامنه حرکتی قفسه سینه به منظور تنفس بهتر
۱۲٫ پیشگیری از بروز تغییر شکل مفاصل
۱۳٫ تثبیت فشار خون
۱۴٫ بهبود تعادل
۱۵٫ کاهش میزان سختی ( اسپاسیتی عضلات )
۱۶٫ پرکردن اوقات فراغت
۱۷٫ تقویت روحیه افراد
۱۸٫ کاهش آثار منفی روانی عارضه (از جمله اضطراب ، استرس و…)
۱۹٫ سازگاری بیشتر با مشکلات
۲۰٫ کاهش عوارض ثانویه مربوط به معلولیت

درمان با آب:

قدمت استفاده از آب جهت درمان، به زمان های گذشته بر می گردد. در آن زمان جهت به دست آوردن آرامش و رفع خستگی و یا برای درمان برخی از بیماری ها، از آب درمانی استفاده می کردند . یونانیان به فواید درمانی نهفته در استحمام پی برده بودند. آب رکن مهمی از سیستم درمانی چینی ها و بومیان آمریکا را تشکیل می‌داده است. مصریان آب را نماد تطهیر مى دانستند و از حوضچه هاى آب گرم براى پاکسازى روح و رسیدن به خلسه meditation بهره مى گرفتند. پس از میلاد مسیح، به واسطه غسل تعمید مسیحیان، آب نماد تطهیر و پاکى نفس نام گرفت.

آب درمانی در قرآن

این روش درمانی دارای فلسفه عمیقی است که از شعور ذاتی پدیده های عالم هستی پیروی می کند. آب موجودی است زنده و دارای شعور و از همین طریق، می‌تواند بر سلامتی انسان، حیوانات و همچنین رشد گیاهان تأثیر داشته باشد.

آب درمانی بر درمان طبیعی بیماری ها (طبیعی درمانی) و اصل نظافت و پاکسازی عمیق جسم از تمام سموم و عوامل بیماری‌زا استوار است. به عنوان مثال، خداوند برای درمان بیماری جسمانی حضرت ایوب علیه السلام، به وی امر می کند ” تا پایش را به زمین بکوبد؛ آنگاه چشمه ساری جاری خواهد شد که می تواند با شستشو در آن و نوشیدن از آن، سلامتی خویش را باز یابد”. “ارْکُضْ بِرِجْلِکَ هَذَا مُغْتَسَلُ بَارِدٌ وَ شَرَاب” ( پاى به زمین زن (زد و چشمه آبى پدید آمد، گفتیم) این آبى است سرد براى شستشو و نوشیدن (در آن شستشو کن و از آن بیاشام تا از هر درد و الم بیاسایى). ( سوره صاد/ آیه ۴۲)

هیدروتراپی:

جلد ۱۴ دایره المعارف امریکانا (چاپ ۱۹۷۳، ص ۶۶۷) در تعریف هیدروتراپی می نویسد :
“هیدروتراپی اغلب به شیوه ای از معالجه گفته می شود که در آن، اجرای حرکات و نرمش های خاص در آب مورد نظر باشد”.
اساس این نوع معالجه، سبک شدن بدن هنگام غوطه وری در آب است و به همین دلیل بیمار قادر می گردد عضلات و اندام های خود را با مصرف نیروی کمتری به حرکت در آورد و در عین حال چون فشار بدن بر روی مفاصل کاهش می یابد ، در اجرای حرکات نیز درد کمتری احساس می شود.
هنگام قرار گرفتن یک جسم در آب به اندازه وزن حجم آبی که جابجا می شود، از وزن جسم کاسته می شود. می توان از این ویژگی جهت اهداف درمانی استفاده نمود. لازم به تذکر است که آب به دلیل برخی خواص فیزیکی نظیر چسبندگی ، شناوری ، فشار و غلظت (ویسکوزیته) اثرات بسیار مفیدی در انجام حرکات ورزشی دارد و از این خواص در هیدروتراپی استفاده می شود.
در هیدروتراپی عمومی معمولا” از استخر یا وان های پروانه ای شکل” استفاده می گردد. در حالی که در هیدروتراپی موضعی، از وان های کوچک و یا وان گردابی استفاده می شود. برخی از دستگاه های آب درمانی به گونه ای طراحی شده اند که می توانند آب را با فشار زیاد به اندام ها بپاشند و یا حالت گردابی در آب ایجاد نمایند . در این حال علاوه بر استفاده از اثرات حرارتی آب، از اثرات مکانیکی آن نیز بهره می برند. حالت گردابی آب همچون ماساژ عمل کرده ، از طریق تحریک اعصاب حسی سبب تسکین دردهای موضعی و بهبود گردش خون می شود . به طور معمول در هیدروتراپی عمومی، تمام بدن (بجز سر و گردن) بیمار در آب قرار می گیرد اما در هیدروتراپی عضوی ، فقط همان عضوی که دچار عارضه شده است در آب قرار می گیرد.

از دلایل رایج بودن هیدروتراپی می توان به چند مورد زیر اشاره کرد:

۱٫با مقبولیت افراد جامعه همراه است.
۲٫از هیدروتراپی می توان به سادگی و به سهولت استفاده کرد.
۳٫هیدروتراپی روشی طبیعی و بی ضرر است.
۴٫هیدروتراپی بی نیاز به دارو بوده و بدون آثار مسمومیت است..
۵٫هیدروتراپی از ارزانترین روش های درمانی است.
۶٫هیدروتراپی به سهولت در دسترس همگان است.
۷٫هیدروتراپی بی درد است .
۸٫هیدروتراپی درمان اساسی وریشه ای به همراه دارد.
۹٫هیدروتراپی با تن آرامی “Relaxation” همراه است.
۱۰٫هیدروتراپی منجر به حفظ و افزایش دامنه حرکتی اندام ها می شود.

۱۱٫ در هیدروتراپی چون وزن بدن در آب سبک می شود:

* بازآموزی فعالیت عضلات فلج
* پیشرفت حرکات جهت راه رفتن و تحمل وزن راحت تر انجام می شود.

در بین تکنیک های فیزیوتراپی، روش آب درمانی در دراز مدت اثرات ماندگارتر و عمیق تری را به همراه دارد؛ خصوصا که به دلیل کاهش وزن افراد در آّب، امکان اجرای بسیاری از تمریناتی را که در خشکی برای افراد مقدور نیست، در آب امکان پذیر است.

حرکت در آب و آب درمانی اثرات بسیاری دارد که می توان به آن موارد اشاره کرد :

۱٫ افزایش درجه حرارت بدن: در اثر افزایش حرارت بافت های مختلف بدن، میزان سوخت وساز یا متابولیسم عمومی بافت ها نیز زیاد می شود.

۲٫افزایش جریان خون: بالا بودن حرارت آب، منجر به بالا رفتن حرارت بدن و متعاقب آن، متسع شدن عروق و مویرگ ها می شود. افزایش درجه حرارت بدن موجب زیادتر شدن سوخت و ساز سلول ها می شود که برای جبران کردن این امر، به افزایش جریان خون بافت های بدن رخ می دهد. بنابر این، میزان جریان خون نیز متعاقب قرار گرفتن در آب گرم افزایش می یابد.

۳٫افزایش میزان فعالیت قلب: به دنبال اتساع عروق خونی و زیاد شدن میزان جریان خون، میزان خون وارده به قلب نیز زیادتر می شود و طبق قانون فرانک استارلینگ “هرچه خون وارده به قلب زیادتر شود، خون خارج شده از آن نیز زیادتر می شود” میزان برون ده قلبی نیز افزایش می یابد و فعالیت قلبی هم بیشتر می شود.

۴٫ رفع محدودیت حرکتی و یا پیشگیری از آن: (به دلیل سبک شدن بدن در آب ، عضو یا اعضایی که در خشکی حرکت نداشته و یا حرکات محدودی دارند، توسط سایرعضلاتی که تحرک خوبی دارند، به حرکت در آورده می شوند. انسان در آب، حدود چهار برابر بیشتر انرژی مصرف می‌کند، هرچه صرف انرژی بیشتر باشد عضلات قوی‌تر می‌شوند، بنابراین تمرین در آب، باعث افزایش قدرت بدنی فرد خواهد شد. در آب ، نسبت به هوا مقاومت بیشتری وجود دارد؛ بنابراین انجام تمرینات در آب باعث تقویت بهتر و بیشتر ماهیچه‌ها شده، تنش کمتری را نسبت به تمرینات معمول به همراه دارد . از طرفی آب، گرمای تولید شده در خلال تمرینات را از بین می‌برد؛ پس برای افرادی که حین ورزش زیاد عرق می کنند، قابل تحمل است).

۵٫جلوگیری از تحلیل رفتن عضلات[۱] : چون جریان خون عضو بی حرکت زیاد شده و تغذیه آن بهتر می شود .این روش با تقویت عضلات همراه بوده و از تحلیل رفتن عضلات جلوگیری می کند).

۶٫ در آب درمانی، اثرات گرما بیشتر و طولانی تر بوده، خستگی کمتر و حرکات نرم تر صورت می گیرد. تعداد عضلات فعال و مفاصل متحرک نیز بیشتر هستند . فرو رفتن در استخر یا وان، با کاهش فشار دائمی جاذبه زمین بر روی بدن همراه است. این کاهش وزن باعث از بین رفتن گرفتگی عضلات و همچنین به میزان چشم‌گیری باعث رفع خستگی می‌شود.

۷٫ایجاد روحیه نشاط ، شادابی و سرزندگی : از اثرات مستقیم آب درمانی جلوگیری از عوارضی همچون خمودگی ، گوشه نشینی و رکود است که هریک به تنهایی، منجر به افسردگی و ناراحتی های روحی و روانی می گردد. آب از چنان خاصیت نشاط انگیز و فرح بخشی برخوردار است که شوق لازم برای تمرین، تکرار و اجرای حرکات را به بیمار می بخشد.

۸٫رفع اسپاسم عضلات: یکی از معضلات بیماران نخاعی، گرفتگی عضلات است. آب (خصوصا آب گرم) تا حد بسیار زیادی اسپاسم را کم می کند . اثرات گرما نیز به اثر تحرکت در آب اضافه شده و تاثیر بسزایی در کاهش اسپاسم می گذارد).

۹٫تحریک گیرنده های پوست: بر اثر برخورد جریان آب با سطح بدن، گیرنده های عصبی پوست تحریک می شوند. تحریکات ایجاد شده از طریق اعصاب، بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر گذاشته و این تاثیرات سیستم عصبی مرکزی است که باعث به وجود آمدن اثرات درمانی آب می شود. در نهایت، تجمع این تاثیرات روی روان فرد منعکس می شود.

۱۰٫کاهش درد : این روش بر روی دریچه کنترل درد[۲] در نخاع اثر گذاشته و از شدت درد می کاهد(. به‌علت آسایشی که در آب به انسان دست می‌دهد میزان درد و رنج کاهش می‌یابد.

۱۱٫از بین بردن محدودیت حرکتی در مفاصلی که عضلات فلج و یا نیمه فلج دارند.

۱۲٫جلوگیری از پوکی استخوان: خصوصا در تمریناتی که با تحمل وزن همراهند مانند راه رفتن در آب.

۱۳٫پیشگیری از ایجاد انحراف در ستون فقرات (در افراد مبتلا به ضایعه نخاعی به علت استفاده بیش از حد از ویلچر و نشستن دراز مدت روی آن، انحنایی جانبی در ستون فقرات ایجاد می شود (اسکلیوز) که این معضل با حرکات درمانی در آب حل می شود. در آب ستون فقرات به حالت کشیده در آمده و حرکت دست ها در آب، به تقویت عضلات ناحیه پشت کمک کرده و از ایجاد اسکلیوز جلوگیری می نماید).

۱۴٫ کارکرد بهتر کلیه ها وتخلیه مثانه

۱۵٫پیشگیری از رسوب سنگ در کلیه ها و مجاری ادرار (این ورزش با ایجاد افزایش گردش خون در ناحیه کلیه ها و مثانه، از رسوب مواد معدنی به شکل سنگ در کلیه ها و مجاری ادرار جلوگیری می نماید).

۱۶٫افزایش حجم تنفسی و کارکرد بهتر ریه ها (حرکت در آب ، حجم تنفسی ریه را بالا برده ، از تجمع ترشحات و خلط در ریه و در نتیجه ایجاد عفونت در آن جلوگیری کرده و با تنفس بهتر، سلامت بیشتر ریه ها را تضمین می نماید).

۱۷٫افزایش حرکت روده ها و جلوگیری از یبوست و بهبود عمل هضم : با افزایش حرکت دودی روده ها، یبوست را که منشاء بروز اغلب بیماری هاست برطرف می کند .

۱۸٫ایجاد روحیه اعتماد به نفس و ایجاد روحیه قدرتمندی برای انجام کارهای روزه مره .

۱۹٫ ارتقاء بهداشت پوست و مو : آب از طریق تحریک ماهیچه های پوست، اثرات ویژه ای در کم کردن استرس و جوان کردن دوباره بدن می گذارد.

۲۰٫جلوگیری از ایجاد زخم فشاری

۲۱٫ برقراری خواب طبیعی و در نتیجه تقویت مغز وبدن

۲۲٫ نرمش کلی در ستون فقرات:

۲۳٫ماساژ بدن: چون حرکت آب بر روی بدن به آرامی صورت می گیرد، اثر هیدرو استاتیک آب، تأثیر ماساژور را دارد.

۲۴٫ بهبود، ایجاد تعادل و هماهنگی در بدن : مقاومت یا کشش آب باعث تقویت و کشش عضله‌ها می‌شود. این کشش باعث کاهش نیروی جاذبه بر وزن بدن، ستون فقرات، ماهیچه‌ها و رباط‌ها می‌شود.

۲۵٫افزایش کیفیت حرکت: غوطه‌ور بودن در آب گرم در افرادی کم تحرک، موجب شل شدن ماهیچه‌ها و مفاصل شده و میزان و کیفیت تحرک را افزایش می‌دهند.

۲۶٫ افزایش تونوسیته ماهیچه‌ای : بهره‌گیری از فشار هیدروستاتیک فواره‌های آب (ویرپول)، باعث افزایش تونوسیته ماهیچه‌ای می‌شود.

۲۷٫ درمان مبتلایان به آرتریت مفاصل: حمام بخار (مانند سونای بخار) ، گردش خون را فعال ساخته و زمینهٔ را برای درمان مبتلایان به آرتریت مفاصل فراهم می‌کند.

۲۸٫شناور بودن بدن در آب : به‌دلیل شناور بودن بدن در آب، امکان اجراء حرکات نرمشی برای ماهیچه‌های بدن فراهم می‌شود؛ بدون آنکه از این بابت تنش غیر ضروری بر اعضای آسیب دیده وارد شود.

۲۹٫بدون عارضه بودن: غوطه خوردن در آب باعث تقویت و سرزندگی اندام‌های مصدوم بدن می‌شود، ضمن آنکه احتمال بروز ضایعات بیشتر را کاهش می‌دهد.

۳۰٫کاهش تورم وفاصل و اندام ها: آب به‌علت وارد کردن فشار هیدروستاتیک می‌تواند عارضه ادم (تورم) را کنترل و یا آن را کاهش دهد.

۳۱٫ مهمترین خاصیت آب، نقشى است که در سم زدایى از بدن دارد.

۳۲٫برقرارى تعادل روحى، افزایش نیروى جنسى، پاکسازى صورت، افزایش انرژى بدن، افزایش عملکرد فیزیکى و ذهنى، تنظیم درجه حرارت، رقیق سازى جریان خون و جلوگیرى از عارضه هاى پوستى نظیر چین و چروک از دیگر فواید آب درمانى است.

۳۳٫اما چگونه می توان از این همه آثار مثبت در مبتلایان به ضایعات نخاعی بهره گرفت؟

همه معلولان که دسترسی به ویلچرهای پیشرفته و یا بالابرهای مخصوص را ندارند. در این افراد “چگونه می توان در افراد بی تحرک حضور در آب را امکان پذیر ساخت؟ با خطرات بی حرکتی در آب چه باید کرد؟” به اعتقاد نگارنده و بر اساس تجارب بالینی، کاربرد وسایل کمکی در دسترس و ارزان قیمتی (چون حلقه های هوا و خصوصا نودل[۳]) که در استخرها موجود است، دستیابی به اهداف بازتوانی را به راحتی فراهم می سازد. این وسایل امکان غوطه وری و جلوگیری از فرورفتن فرد معلول به داخل آب را فراهم کرده و در نتیجه حس ترس از آب را از وی دور می کنند. در افرادی که ناتوانی بیشتری دارند، می توان از چند وسیله هم زمان استفاده کرد تا تعادل و اعتماد بیشتری فراهم شود.

یوگا

یوگا نگریستن به اسرار و زیبایی های درون است . یوگا تعادل جسم و روان و وحدت این دو با هم است. یوگا یعنی به آرامش رسیدن .یوگا یکی شدن تمام نیروهای تن ، روان و روح ، با خداست .با یوگا نشانه های بیماری زای جسمی و روانی برطرف می شود . با یوگا مقاومت فرد در مواجهه با استرس های زندگی بیشتر می شود . با یوگا قدرت تمرکز بالا می رود. با یوگا از ناراحتی های ستون فقرات و سایر مفاصل رهایی می یابید .با یوگا خستگی و فرسودگی را به فراموشی می سپارید .با یوگا توازن جسمانی و تعادل روانی را در هر سن می توانید بدست آورید . با یوگا شما به زیبایی های درون خود می نگرید .با یوگا شما یاد می گیرید که چگونه همه را دوست داشته باشید .

یوگا در آب

یوگا و حرکات نرمشى در آب: آب خود به عنوان ماده اى آرامش بخش شناخته شده است و حرکات آرام، آهسته و روان، بخشى از حرکات یوگا در آب هستند. در تمرینات یوگا در آب، عضلات به شکل صحیح، درگیر حرکت شده و همراهی آن با ۲ فاکتور مهم تنفس آگاهانه و تمرکز ، اثرات جریان انرژیایی یوگا را فراهم می سازد. طبق علم ورزش یوگا، هر یک از حرکات بدنی[۴] یوگا، علاوه بر تاثیر فیزیکی، تاثیرات خاص ذهنی را به همراه دارد. و هر زمان که ذهن انسان فارغ و رها از قضاوت ، دنباله روی افکار و… باشد؛ معنای واقعی توکل به خداوند را درک می کند ؛ که این امر منجر به پذیرش آگاهانه (و نه از روی اجبار) شرایط موجود می گردد. این اثر انرژیایی ورزش یوگا در تمامی لحظات عبادت های خالصانه حاصل می شود.

از مزایای یوگا در آب، علاوه بر فواید ورزش و(+) هیدروتراپی، بهره مندی از فواید آرامبخشی و جاری شدن جریان انرژی در نادی ها (کانال انرژی بدن) است. ادغام تمرینات یوگا با تمرینات آب درمانی (هیدروتراپی) ، باعث بهره مند شدن از اثرات روانی و انرژیایی خاص آن حرکت (آسانا) در بیمار می شود؛ که به عنوان نمونه اجرای تکنیک قهرمان I، حس اعتماد به نفس بیمار را تقویت می کند یا حرکت تریکون (مثلث) با ماساژ اندام های درونی، از یبوست جلوگیری می کند. حرکات چرخشی گردن، توان پذیرش را در فرد بالا می برد و حرکت… قرار گرفتن در وضعیت عمود و ایستاده ، باعث برقراری مجدد مرکز ثقل بدن در افراد معلول می گردد.

تمرینات یوگا در آب، به صورت انفرادی، ۳-۲ نفره و گروهی (بیمار و خانواده او) اجرا می شود ؛ در نتیجه بی بیمار و خانواده او این امکان را می دهد که تعامل و ارتباط دوست داشتنی جدیدی را در محیطی نشاط انگیز تجربه کنند. در این حالت بیمار و خانواده او پس از آموزش و به مرور زمان، به تنهایی قادرند که به تمرینات پرداخته و با صرف کمترین هزینه، از بسیاری از عوارض معلولیت بکاهند.

پس بسیار مناسب خواهد بود که ورزش یوگا در آب برای معلول و خانواده او توصیه شود تا در مدتی که به این تمرین مشغولند؛ از فواید ورزش، ماساژ(با جریان آب)، ریلکسیشن، غوطه وری و مدیتیشن به طور هم زمان بهره مند گردند.

در ذیل به ارائه چند روش های کاربردی و ساده تمرینات یوگا در آب، ویژه افراد ناتوان و معلول

با ذکر نام حرکت و اثر انرژیایی آن پرداخته می شود:

چکیده

کلید وا ژه ها: ضایعه نخاعی،هیدروتراپی یوگا، یوگا در آب

آسیب نخاعی

با آسیب دیدن نخاع در محل ضربه ، در نخاع تورم ایجاد شده و سپس بسته به سطح ضایعه باعث قطع شدن مسیر و از دست دادن همه یا بخشی از حس ها و حرکات در مصدوم می شود . نقطه آسیب در هر کجای نخاع که باشد، بخش بالاتر آن درست عمل می کند؛ یعنی صدمه در نواحی پایین تر از محل آسیب دیده می شود{مثلا کسی که از آسیب گردن رنج می برد، همه یا بخشی از حرکات دست ها و پاهایش را از دست می دهد؛ در حالیکه کسی که از ناحیه کمر آسیب دیده، مشکلی در حس و حرکت دست هایش ندارد، بلکه مشکلات مثلا در پاها بروز می کند} .

درباره ضایعات نخاعی لازم است به دو موضوع مهم توجه شود:

عوارض

درمان عوارض در مبتلایان به ضایعات نخاعی :

شایعترین عوارض ناشی از عدم استقرار صحیح بدن در وضعیت نشسته عبارتند از :

۱ ) اسکلیوزیس ( انحنای یکطرفه نخاع)

ورزش و ضایعات نخاعی

درمان با آب:

آب درمانی در قرآن

هیدروتراپی:

از دلایل رایج بودن هیدروتراپی می توان به چند مورد زیر اشاره کرد:

۱۱٫ در هیدروتراپی چون وزن بدن در آب سبک می شود:

* بازآموزی فعالیت عضلات فلج
* پیشرفت حرکات جهت راه رفتن و تحمل وزن راحت تر انجام می شود.

حرکت در آب و آب درمانی اثرات بسیاری دارد که می توان به آن موارد اشاره کرد :

۱۱٫از بین بردن محدودیت حرکتی در مفاصلی که عضلات فلج و یا نیمه فلج دارند.

۱۲٫جلوگیری از پوکی استخوان: خصوصا در تمریناتی که با تحمل وزن همراهند مانند راه رفتن در آب.

۱۴٫ کارکرد بهتر کلیه ها وتخلیه مثانه

۱۸٫ایجاد روحیه اعتماد به نفس و ایجاد روحیه قدرتمندی برای انجام کارهای روزه مره .

۲۰٫جلوگیری از ایجاد زخم فشاری

۲۱٫ برقراری خواب طبیعی و در نتیجه تقویت مغز وبدن

۲۲٫ نرمش کلی در ستون فقرات:

۲۳٫ماساژ بدن: چون حرکت آب بر روی بدن به آرامی صورت می گیرد، اثر هیدرو استاتیک آب، تأثیر ماساژور را دارد.

۳۱٫ مهمترین خاصیت آب، نقشى است که در سم زدایى از بدن دارد.

۳۳٫اما چگونه می توان از این همه آثار مثبت در مبتلایان به ضایعات نخاعی بهره گرفت؟

یوگا

یوگا نگریستن به اسرار و زیبایی های درون است .یوگا تعادل جسم و روان و وحدت این دو با هم است. یوگا یعنی به آرامش رسیدن .یوگا یکی شدن تمام نیروهای تن ، روان و روح ، با خداست .با یوگا نشانه های بیماری زای جسمی و روانی برطرف می شود .با یوگا مقاومت فرد در مواجهه با استرس های زندگی بیشتر می شود . با یوگا قدرت تمرکز بالا می رود. با یوگا از ناراحتی های ستون فقرات و سایر مفاصل رهایی می یابید .با یوگا خستگی و فرسودگی را به فراموشی می سپارید .با یوگا توازن جسمانی و تعادل روانی را در هر سن می توانید بدست آورید . با یوگا شما به زیبایی های درون خود می نگرید .با یوگا شما یاد می گیرید که چگونه همه را دوست داشته باشید .

یوگا در آب

از مزایای یوگا در آب، علاوه بر فواید ورزش و(+) هیدروتراپی، بهره مندی از فواید آرامبخشی و جاری شدن جریان انرژی در نادی ها (کانال انرژی بدن) است. ادغام تمرینات یوگا با تمرینات آب درمانی (هیدروتراپی) ، باعث بهره مند شدن از اثرات روانی و انرژیایی خاص آن حرکت (آسانا) در بیمار می شود؛ که به عنوان نمونهاجرای تکنیک قهرمان I، حس اعتماد به نفس بیمار را تقویت می کند یا حرکت تریکون (مثلث) با ماساژ اندام های درونی، از یبوست جلوگیری می کند. حرکات چرخشی گردن، توان پذیرش را در فرد بالا می برد و حرکت…قرار گرفتن در وضعیت عمود و ایستاده ، باعث برقراری مجدد مرکز ثقل بدن در افراد معلول می گردد.

در ذیل به ارائه چند روش های کاربردی و ساده تمرینات یوگا در آب، ویژه افراد ناتوان و معلول

با ذکر نام حرکت و اثر انرژیایی آن پرداخته می شود:

شیوه قدم به قدم آماده سازی بیمار برای ورود به استخر:ابتدا وسایل محافظتی را دور قفسه سینه و بین پاهای مددجو قرار دهید.

نوار کمکی را از جلو تا پشت قرار دهید.

یک نفر از بالا و نفر دیگر درداخل استخر، بیمار را به آهستگی به درون استخر هدایت کنند.

مطابق شکل ابتدا نودل ها را در زیر بغل ها و بین پاها تعبیه کنید تا آماده وارد شدن به وان باشید.

با کمک محافظ ، خود را به داخل وان سر دهید.

در داخل وان یا استخر، حرکات گرم کردن[۵] را با خم و راست کردن اندام ، انجام دهید. در عضو بی حرکت میتوان با کمک بند یا نواری که به قوزک پا بسته اید، عضو را توسط اندام سالم به حرکت در آورید(حرکات غیر فعال[۶]).

در تمرنات۲ نفره، نفر کمکی با گرفتن ۲ سر نودل، بیمار را در داخل آب غوطه ور کرده و بالا و پایین می برد. این تمرین مانند یک ماساژ چند ساعته بسیار دلچسب و موثر است.

برای راه بردن فرد معلول درآب، شیوه های مختلفی وجود دارد که در شکل یکی از موارد دیده می شود. در این شکل نفر جلویی به مصدوم کمک می کند تا کف پایش را با استخر تماس دهد و نفر دوم، ایمنی او را تامین می کند.

حرکات دست و سرشانه جزو تمرینات پاوان موکت یوگا محسوب می شوند. این دسته تمرینات به نرمش و انعطاف پذیری مفاصل کمک می کنند.

قرار گرفتن در وضعیت عمود و ایستاده باعث برقراری مجدد مرکز ثقل بدن در افراد معلول می گردد. شناوری در آب، باعث تقویت هم زمان عضلات هم می شود.

قرار گرفتن در وضعیت عمود و ایستاده باعث برقراری مجدد مرکز ثقل بدن در افراد معلول می گردد. شناوری در آب، باعث تقویت هم زمان عضلات هم می شود. می توان در ابتدا و در افراد بسیار کم توان، با کمک میله و یک فرد کمکی این تمرین را انجام داد.

حرکت کبری:

کاهش افسردگی،افزایش اعتماد به نفس، بازشدن قفسه سینه، جلوگیری یا درمان گوژ پشتی، تحریک اشتها، ماساژ غدد فوق کلیوی، تقویت عضلات پشت و کمر، تنظیم ترشحات تیروئید، تقویت دست ها…

نشستن صحیح:

مشاهده نحوه قرار گرفتن پاها و رفع انحرافات احتمالی (چرخش ران به داخل یا خارج)، کشش عضلات پشت ران، تقویت مفصل زانو، تقویت دیواره شکم، …

نشستن و ایستادن در کنار دیواره استخر

راه رفتن در آب:

زمانی که فرد وزن خود را تحمل می کند علاوه بر حفظ مرکز ثقل بدن ، از خطر پوکی استخوان نیز کاسته می شود. در یوگا، راه رفتن روی پاشنه پا خصوصا در بانوان خطر شکستگی های ناگهانی را کاهش می دهد.

حرکات پاندولی پا (یا دست) در آب.

حرکات چرخشی مفصل ران در آب.

حرکات چرخشی مفصل زانو در آب. می توان این حرکت را روی صندلی هم انجام داد.

حرکت گربه:این سیکل علاوه بر کشش دست و پا، از بهترین روش ها برای تخلیه ذهن بوده و به عنوان روش ضد استرس شناخته می شود.

آسانای قهرمان ۱:

فرد را هوشیاری و دقت ساخته و نیروی اراده را تقویت می کند. ثبات و استقرار را به دنبال دارد. همچنین خطر پوکی استخوان را نیز می کاهد.

آسانای قهرمان ۲:

این تمرین کاهش وابستگی و بهبودی خلق و خو را به همراه داشته و نیروی اراده را تقویت می کند.

شاواسان:

بهترین روش برای غوطه وری روی آب است که میتوان با کمک ابزار انجام شود.

این آسانا، آگاهی را در کل بدن به گردش آورده و حین ریلکسیشن و حتی مدیتیشن استفاده می شود.

نتیجه گیری

استفاده از آب درمانی روی جریان خون، سوخت و ساز بدن، سیستم عصبی، ترکیب خون و میزان ترشح غدد نیز تاثیر می گذارد در اثر افزایش جریان خون و بهبود وضع تغذیه در اندام ها و دفع سریع مواد زاید، گرفتگی و اسپاسم عضلات فرد و به دنبال آن، درد و ناراحتی از بین برده و یا کاهش می دهد. آب در حال حرکت، گیرنده های لمسی پوست را تحریک کرده که باعث افزایش جریان خون شده و سفتی عضلات از بین می برد.
از مزایای یوگا در آب، علاوه بر فواید ورزش و(+) هیدروتراپی، بهره مندی از فواید آرامبخشی و جاری شدن جریان انرژی در نادی ها (کانال انرژی بدن) است. ادغام تمرینات یوگا با تمرینات آب درمانی (هیدروتراپی) ، باعث بهره مند شدن از اثرات روانی و انرژیایی خاص آن حرکت (آسانا) در بیمار می شود.

[۱] –Atrophy

[۲] –Gait Control

[۳] – نودل از وسایل سبک، قابل حمل ، در دسترس و ایمن درون آب می باشد که به دلیل قابلیت انعطاف پذیری آن، می توان به راحتی در قسمت های مختلف بدن و به شکل های گوناگون استفاده نمود.

[۴] –Asana

[۵] –warm up

[۶] –passive

فهرست منابع

۱٫ پرستاری داخلی جراحی. دستگاه اعصاب. برونر و سودارث. مترجم مشتاق زهرا. نشر سالمی تهران ۱۳۹۱
۲٫ شاه ج.ت . یوگا و درمان . مترجم بافکر آزیتا. نشر بافکر تهران ۱۳۸۶٫
۳٫ جهان آرا بهاره . مقاله یوگا در آب. کتاب جامع اولین جشنواره جامع ورزش یوگا. نشر رسانه تخصصی. تهران ۱۳۸۷٫
۴٫ جزوه آموزشی دروس علمی و تخصصی مربی گری یوگا. تالیف کمیته آموزش انجمن ورزش یوگا. تهران ۱۳۸۹٫
۵٫ سوامی ساتیاناندا. هاتایوگا. مترجم موسوی نسب جلال. نشر فراروان. تهران ۱۳۸۷٫
۶٫ فیلم های آموزشی یوگا در آب
۷٫ کارگاه آموزشی aqua yoga. مدرس نیما کشاورزی. تهران ۱۶/۱۰/۱۳۹۱٫
۸٫ دوره هیدروتراپی تحت نظارت فدراسیون نجات غریق. مدرس شیرین پیرانه . کرج دی ماه ۱۳۹۱٫
۹٫ اسفندیاری بهروز. ورزش درمانی در آب. ناشر فدراسیون نجات غریق تهران ۱۳۸۸٫
۱۰٫ جزوه آب درمانی فدراسیون نجات غریق و غواصی جمهوری اسلامی ایران .
۱۱٫ جزوه حرکات – عضلات فدراسیون نجات غریق و غواصی جمهوری اسلامی ایران .
۱۲٫ شماره های متفاوت مجله طب در ورزش.
۱۳٫ تجربیات عملی نگارنده حین تدریس در کلاس های یوگا و استخر.

سایت های یوگا و aqua yoga