پیشگیری از زخم بستر

 نادره نادری روش

 عضو هئیت علمی    دانشکده پرستاری و مامایی  دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

مجموعه  مقالات  کنفرانس اینترنتی  پرستاری و آسیب نخاعی – اردیبهشت  ۱۳۹۲

 زخم بستر یا زخم فشاری، آسیبی است که در نواحی تحت فشار بدن، در اثر فشار مستمر ناشی از بی حرکتی مداوم یا نشستن یا خوابیدن طولانی مدت در یک وضعیت ثابت، به علت کاهش خون رسانی به بافت ایجاد می شود.

زخم بستر در افرادی که به مدت طولانی بستری شده اند و یا دچار ناتوانی حرکتی گشته وازصندلی چرخ داراستفاده می کنند ،بیشتر بروز می کند. زخم بستر در نقاطی از بدن که فشار وزن بدن بیمار را تحمل می کند و در نزدیکی استخوان ها قرار دارند( مانند ناحیه باسن، ستون مهره ها، قسمت تحتانی کمر، لگن، پس سر، زانوها، پاشنه پا، شانه ها و آرنج ها ) دیده می شود. در این قسمت ها فشار بیشتری بر پوست وارد می شود و زیر آن  چربی کمتری برای محافظت وجود دارد. به هنگام بررسی پوست از نظر نشانه های زخم بستر مراقبین مددجو باید توجه بیشتری به این قسمت ها داشته باشند. همچنین معلولین و کسانی که مجبورند ازصندلی چرخ دار استفاده کنند، باید به این مورد دقت نمایند.

درآغاز ممکن است زخم بستر فقط یک لکه قرمز پوستی باشد.که اگر فشار برروی پوست برداشته نشود، وضع بدتر شده، قرمزی سریعاً به تاول و زخم باز تبدیل می گردد. در موارد شدید، ممکن است ضخامت کل پوست درگیر شده و با ایجاد یک زخم عمیق پوستی، عضلات یا استخوان ها نمایان شوند. باید توجه داشت که برای ایجاد زخم بستر نیاز به یک فشار شدید نیست. حتی فشار یک تشک معمولی یا کشیدن مددجوبر روی تخت می تواند منجر به زخم بستر شود.

عوامل خطر زا

-وجود رطوبت دربستر ناشی از تعریق ، ادرار و مدفوع

– عدم مصرف روزانه کافی پروتئین ، ویتامین های C و E ، کلسیم و روی

–  سن

– شیمی درمانی

–  دیابت شیرین

– بیماری آلزایمر

-کم خونی وابتلابه ایدز

افراد در معرض خطر

افراد در معرض خطر ابتلا به زخم بسترشامل موارد  زیر می باشند

افرادی که  به مدت طولانی در رختخواب، صندلی یا صندلی چرخ دار قرار می گیرند.

کسانی که بدون کمک دیگران قادر به حرکت و تغییر وضعیت بدنشان نیستند

افراد فلج

کسانی که در حال کما بسر می برند، یا دچار شکستگی شدید لگن و ران شده اند

بیماران شدیدا بدحال

افراد تحت جراحی

کسانی که احساس درد را از دست داده اند

افراد مسن

افراد دچار آسیب نخاعی که نمی توانند حرکت کنند .آمار نشان می‌دهد که ۸۰ درصد افراد آسیب نخاعی در طول دوره زندگی خود حداقل یک بار و ۳۰ درصد افراد، بیش از یک بار زخم بستر را تجربه کرده‌اند.

علائم

خونریزی

تورم

زخم پوستی

درد

ترشح چرکی

تب

قرمزی

مراحل بروززخم بستر :

در مرحله۱:زخم بستر، یک لکه قرمز پوستی ایجاد می گردد.

در مرحله ۲: تاول، زخم یا بریدگی هایی در ضخامت پوست ایجاد می شوند.

در مرحله ۳:زخم ها عمیق تر بوده و به بافت نرم تهاجم می نمایند

و در مرحله انتهایی ، زخم با توجه به منطقه درگیری به استخوان، عضلات، تاندون یا مفاصل تهاجم می نماید. زخم بستر هدف اولیه برای باکتری ها می باشد، بنابراین مددجودر معرض عفونت قرار دارد، به خصوص هنگامی که زخم با مدفوع یا ادرار فرد مددجو مبتلا بی اختیاری در تماس باشد.

پیشگیری

۵۰ درصد از زخم های بستر از طریق کاهش فشار موجود بر روی پوست و صدمات پوستی قابل پیشگیری می باشدکه باید به این چند توصیه توجه شود:

– بررسی مرتب برجستگی های استخوانی از نظر رنگ پریدگی و شکنندگی

   دادن وضعیت مناسب به مددجو

فرد درروی صندلی چرخ دار باید هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه جا به جا شود. در تخت  توصیه می‌شود که حداقل هر دو ساعت فرد تغییر وضعیت دهد.

–         استفاده از وسایل کاهش دهنده و تسکین دهنده فشار(مانند :بالش ، تشک های بادی)

–         انجلم ماساژ آرام به اطراف نواحی قرمز شده

–         تمیز نگه داشتن پوست

–         خشک نگه داشتن ملحفه ای مددجو و نداشتن چین و چروک

–         محافظت پوست از ادرار و مدفوع

–         تغییر وضعیت دادن مددجو  هر دو ساعت جهت کاهش فشارهای پوستی

–         استفاده از بالش های نرم جهت بالا نگه داشتن بازوها، پاها ، باسن و لگن از بستربه منظورکاهش فشاربر پوست آن نواحی

–         به منظور جابجایی مددجو،اجتناب از کشیدن مددجو  برروی تخت   وبه جای آن بلندکردن مددجو  جهت  پیشگیری ازآسیب وارد شدن بیشتر به پوست

–         جهت پیشگیری از سر خوردن مددجو   در تخت، تخت مددجو  نبایدبیش از ۳۰درجه بلند ترشود  وقرار دادن بالش  زیر آرنج مددجوبه منظور کاهش فشاربر آرنج

–         پاک نمودن تخت  از ذرات ریز تحریک کننده پوست

–         زخم هایی که زیاد عمیق نیستند لازم است  در معرض هوا  باز نگه داشته شود

–         شستشو دادن زخم های کوچک با نرمال سالین

–         عدم واردآوردن  فشار به بافت هایی که قبلا دچار زخم بستر شده اند

–         قطع مصرف سیگار (سیگار اکسیژن‌رسانی به پوست را کم کرده و روند بهبود زخم را کند می‌سازد).

–          تشویق مددجوبه انجام نرمش های روزانه ( ورزش از طریق افزایش جریان خون روند بهبود زخم را تسریع می نماید).

–         خود داری از خاراندن و محکم شستن پوست بدن

–         تمیزنگه داشتن پوست با صابون ملایم وخشک نمودن پوست با حرکت آهسته وعدم استفاده ازموادضد عفونی کننده  محرک ویا مواد شیمیایی

–         استفاده از یک رژیم مناسب جهت جلوگیری از زخم بستر.رژیم غذایی باید شامل انرژی کافی، پروتئین(از طریق مصرف گوشت‌های سفید به ویژه ماهی، حبوبات و مغزها)، کلسیم، روی، ویتامین های C و Eمصرف سبزیجات و میوه‌جات تازه باشد.

–         رژیم غذایی باید متعادل و متنوع و حاوی همه گروه‌های غذایی به میزان مورد نیازباشد.

–          روغن‌های مفید مثل روغن زیتون و کانولا برای تأمین انرژی و چربی‌های مفیدنیز مصرف گردد.

–         مصرف مقدار مایعات توصیه شده برای سالم ماندن پوست(میزان مصرف مایعات حداقل ۸ تا ۱۰ لیوان در روزمی باشد).

–         محدودیت درمصرف  نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند چای و قهوه

نتیجه گیری :

بی حرکتی به معنی محدودیت فعالیت جسمی ناشی از فرآیند بیماری ، ضربه یا اقدامات درمانی است . بی حرکتی به دنبال هر عاملی که باشد می تواند حتی  در ظرف  بیش از ۷۲-۴۸ ساعت تغییراتی در همه دستگاه های بدن ایجاد  نماید ، از جمله در پوست که بدنبال بی حرکتی ، زخم در نواحی مختلف پوست بروز می گردد و همانطور که اشاره گردید  بخصوص در نواحی استخوانی ، پوست مستعد زخم می گردد که با تدابیر ارائه شده می توان به پیشگیری از آن همت گمارد.

منابع مورد استفاده

– اولریچ  ، س. (۲۰۰۴). راهنمای برنامه ریزی مراقبت های پرستاری . ترجمه : اعضاء هئیت علمی دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی . تهران : انتشارات گلبان.

–  – Brunner &suddart. (2008) . Medical & surgical nursing .Philadelphia :  Lippincott  co.