نقش ورزش در پیشگیری از بیماریها در افراد دچار آسیب نخاعی

نقش ورزش در پیشگیری از بیماریها در افراد دچار آسیب نخاعی

رضا فراشبندی

جواد عباسی
محمد تقی فراشبندی
مریم فراشبندی
طاهره جعفری فرد

چکیده

امروزه پیشرفت علوم و فناوری ها سبب می گردد تا انسانها با اتکاء به تکنولوژی نوین ، رفتارهای جدیدی را کسب نمایند. هر گونه تغییر جدید می تواند اثرات متفاوتی را در کلیه ابعاد زندگی فردی، اجتماعی ، اقتصادی و انسان به وجود آورد . اما از میان این عوامل آنهایی که در سلامتی انسان تاثیرگذار هستند از نقش ویژه ای برخوردارند.

ورزش و حرکات منظم بدنی علاوه بر سلامت جسم بر سلامت روحی و روانی و اجتماعی فرد فواید زیادی دارد و در سازگاری فرد در جامعه و شخصیت فرد تاثیر می گذارد .

ورزش در درمان بیماری هایی نظیر افسردگی و نیز بر حافظه تآثیر می گذارد . ورزش برای جوانان تکیه گاهی امن به حساب می آید تا در پناه آن به نهایت رشد و کمال مطلوب انسانی دست یابند .

برای مردم در تمام سنین فعالیت بدنی باعث بهبود کیفیت زندگی به طرق مختلف می شود. فواید جسمی شامل بهبود و افزایش تعادل ، قدرت ، هماهنگی ، انعطاف پذیری و تحمل می باشد.

فعالیت بدنی باعث بهبود بهداشت روانی ، تنظیم حرکتی و عملکرد تشخیص نیز می شود. شیوه زندگی فعال باعث می شود افراد مسن دوستان جدیدی پیدا کنند. در شبکه اجتماع باقی بمانند و با سایر مردم در سنین مختلف تعادل داشته باشند و انعطاف پذیری ، تعادل و قدرت عضلانی را بهبود می بخشد که می تواند از افتادن جلوگیری کند که علت عمده ناتوانی در افراد مسن می باشد.

مشخص شده که شیوع بیماریهای روحی و روانی در افرادی که از نظر جسمی فعال هستند کمتر است. از فوائد فعالیت بدنی حتی در صورتی که دیر نیز شروع شوند می توان بهره برد.

بیماری های شایع سالمندان شامل بیماری های قلبی عروقی، آرتریت، استئوپروز و فشار خون بالاست . با وجود اینکه فعال بودن از اوان جوانی می- تواند از بسیاری بیماری ها جلوگیری کند ولی فعالیت منظم می تواند از ناتوانی و درد ناشی از بیماریهای فوق جلوگیری کند.

فعالیت بدنی می تواند در درمان بیماریهای مغزی مثل آلزایمر و افسردگی کمک کننده باشد. جلسات ورزشی سازماندهی شده متناسب با سطح آمادگی فرد ، یا پیاده روی ساده می تواند شانس یافتن دوستان جدید و داشتن ارتباط با جامعه را که برای کاهش احساس تنهایی روحی و روانی لازم هستند افزایش می دهد .

همانگونه که برای سایر سنین مطرح است سالمندان می توانند با مشارکت در فعالیت بدنی از آن لذت ببرند. هر کس با موقعیت یا ناتوانی خاص که می تواند توانایی وی را در فعال بودن تحت تأثیر قرار دهد باید قبل از انجام فعالیت بدنی با پزشک مشورت کند. پیاده روی ، شنا ، نرمش و کشش ، باغبانی ، رقص ، گردش و دوچرخه سواری بهترین فعالیت برای سالمندان می باشد. تعداد افرادی که بالای ۶۰ سال سن دارند تا ۲۰ سال آینده دو برابر می شود. بیشتر آنها نیز در کشورهای در حال توسعه خواهند بود. کاهش و به تأخیر انداختن ناتوانی مربوط به سالمندی یک مسأله عمده در بهداشت عمومی است و فعالیت بدنی می تواند نقش مهمی را در ایجاد و حفظ سلامت در تمام سنین داشته باشد.

مقدمه

بدون شک می توان گفت اگر ورزش در زندگی ما نقش و اهمیت خودش را پیدا کند و برای آن برنامه داشته باشیم ، این عارضه‌های ناخوشایند شاید از بین بروند یا کم رنگ تر شوند. زیرا شخص ورزشکار معمولاً سیگاری نمی‌باشد، به تغذیه سالم اهمیت می دهد، از اعصاب آرام تری برخوردار است، انرژی خود را درست مصرف می کند و کمتر اهل خشونت و عصبانیت است.

افزون بر این اثرات مثبت ورزش بیش از این است زیرا ورزش باعث زیاد شدن توده عضلانی بدن و مصرف بیشتر انرژی نیز می شود. تمرینات مرتب و منظم ورزشی باعث کم شدن چربی می‌شود و نمی گذارد چاق و بیمار شوید.

انرژی مصرفی روزانه با ورزش و زیاد شدن توده عضلانی افزایش می یابد. ورزش پیر شدن و سالمندی را به تاخیر می اندازد و باعث حفظ تناسب اندام و زیبایی بدن افراد می شود ، از پوکی استخوان جلوگیری می کند و سبب تقویت سیستم اسکلتی بدن می‌گردد.

در ضمن ورزش به مصرف مستقیم اسیدهای چرب می‌انجامد ، روش مطمئن و مناسب درمان چاقی و پیشگیری از برگشت آن است، زیرا عضلاتی که تحت تأثیر فعالیت ورزشی‌اند بدون نیاز به انسولین انرژی خود را علاوه بر گلوکز (نوعی قند مورد مصرف بافت ها و سلول های بدن) از اسیدهای چرب تامین می کنند.

ورزش حتی برای بیمارانی که به مرض قند ( دیابت ) مبتلا می‌باشند مفید است. ورزش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی، عروقی و سکته های مغزی را کاهش می دهد.

ورزش باعث زیاد شدن مقدار گردش خون موثر در بدن می شود و از لخته شدن خون درسیاهرگ عمقی پا جلوگیری می‌کند و دستگاه قلبی عروقی و دستگاه تنفس و ایمنی بدن را تقویت می‌نماید. همچنین اثرات مثبت ورزش بر دستگاه گوارش را نباید نادیده گرفت.

افزون بر این ورزش از افسردگی پیشگیری می‌کند، روحیه فرد را بالا می‌برد و در زندگی خانوادگی و اجتماعی و در شغل افراد تاثیرات سازنده‌ای‌ دارد.

تجربه نشان داده است یک‌ شخص سالم و تندرست معمولاً از موقعیت و پیشرفت شغلی بهتری نسبت به افراد چاق و کند برخوردار است.

در غایت ورزش از مبتلا شدن به آلودگی های اجتماعی ، مثل سیگار کشیدن ، مواد مخدر و … جلوگیری می‌کند ، ذهن را تقویت می نماید و با اندیشه‌ای قوی می توان بر مشکلات و معضلات خانوادگی و اجتماعی بهتر فائق آمد .

طبق گزارشات ارائه شده بیشتر افراد نخاعی به دردهای مزمن مبتلا هستند. دردمزمن دردی است که ازبین نمی رود و ماه ها یا سال ها ممکن است ادامه داشته باشد.

عامل درد درافرادنخاعی ممکن است ناشناخته باشد، اما مهمترین علت آن می تواند آسیب اعصاب حاصل ازضایعه نخاعی ویا مشکلات عضلانی استخوانی ایجاد شده به دنبال ضایعات نخاعی باشد .

امکان دارد درد بطورموقت قطع ومجددا” ایجاد شود.برطرف کردن دردمزمن به صورت کامل مشکل است اما معمولا” می توان آن را کنترل کرد یا به اندازه ای کاهش داد که برای زندگی فرد مشکل ساز نباشد.

دردمزمن می تواندباعث ایجادیکسری مشکلات فیزیولوژیکی مانند افسردگی ،اضطراب و استرس یا بدترشدن وضع آنها گردد. این موضوع به این معنا نیست که درد ” تمام آنچه است که شما آن رادرک می کنید ” ،بلکه درد وپریشانی می توانند برروی هم تاثیرگذاشته وباعث بدترشدن اوضاع یکدیگرشوند.

باوجوداین که دردهای بعدازضایعات نخاعی ممکن است به صورت پیچیده باشند ودرمان آنها به آسانی امکان پذیرنباشد، اما روش های درمانی زیادی وجوددارندکه می توانندبه بیمارکمک کنند. شناخت درد،همکاری با پزشک واجرای شیوه های مختلف درمان به فردکمک می کنند تا بتوانددردخودراکنترل کرده وکیفیت زندگی خودرابهبودبخشد.

به نظر می رسد اکثر مردم به یک یا چند دلیل از چهار علت زیر ورزش می کنند: بهبود وضعیت انعطاف پذیری بدن،افزایش قدرت بدنی،افزایش استقامت یا آمادگی هوازی ، بهبود شکل بدن اگر چه آسیب نخاعی می تواند دستیابی به یک یا تمامی اهداف مذکور را مشکل تر کند ولی بطورکلی رسیدن به این اهداف غیرممکن نیست.

نقش ورزش در سلامتی قلب

بیماریهای قلبی ، عروقی از اساسی ترین علل مرگ و میر در جوامع بشری است و مبارزه با عوامل خطر ساز این بیماریها می تواند از اساسی ترین اقدامات سازمانهای بهداشتی در جهت کاهش مرگ و میر تلقی گردد . یکی از مهمترین عوامل خطر ساز برای بروز بیماریهای قلبی – عروقی، کم تحرکی و عدم فعالیت فیزیکی مناسب است که در قرن حاضر با پیشرفت تکنولوژی واختراع انواع ماشین آلات و ابزارهای صنعتی به شدت بر گستردگی این معضل افزوده شده است .از دیر باز به ورزش به عنوان یک روش درمانی و یکی از شیوه های پیشگیری از بروز بیماریها ، خصوصاَ بیماریهای قلبی ، عروقی توجه شده است .

تقریباَ ۵۰ سال پیش آقای موریس و همکارانش نشان دادند که حملات قلبی در کسانیکه فعالیت فیزیکی بیشتری دارند بسیار کمتر از افراد کم تحرک اتفاق می افتد و پس از آن نیز مطالعات و تحقیقات گسترده ای در این زمینه منتشر شده است .

تردیدی نیست که ورزش و فعالیت بدنی مناسب قادر است احتمال بروز بیماری های قلبی ، عروقی ، فشارخون ، چاقی و دیابت را کاهش دهد .

همچنین اثرات سودمند ورزش در کاهش چربی خون ، پیشگیری از پوکی استخوان ، افزایش شادابی ، ایجاد خلق و خوی بهتر ، رشد اتکاء به نفس و عزت نفس افراد قابل توجه است .

در زمینه بیماریهای قلبی ، عروقی ورزش می تواند احتمال بروز حملات قلبی را۲۴ برابر کاهش دهد و با کاهش عوامل خطر ساز از پیشرفت پدیده تصلب شرائین پیشگیری نماید .

همچنین در افرادی که مبتلا به بیماریهای قلبی عروقی شده اند و یا به حملات حاد عروق کرونری گرفتار شده اند ، انجام ورزش و فعالیت بدنی متناسب با شرایط آنها می تواند خطر وقوع مجدد این حملات را کاهش دهد و نهایتاَ از بروز مرگ و میر بکاهد که این امر عمدتاَ از طریق تشکیل عروق جانبی و افزایش خون رسانی عروق کرونر صورت می گیرد.

اینکه چه میزانی از ورزش و فعالیت فیزیکی می تواند نقش مفیدی در سلامت انسانها داشته باشد نکته بسیار مهمی می باشد . بطورکلی بررسیها نشان داده است که ورزش مرتب به میزان سه روز در هفته هر بار نیم ساعت بطوریکه در طی این فعالیت ورزشی ضربان قلب به حدود ۱۲۵-۱۱۰ ضربان دردقیقه (مناسب با سن ۳۰ تا ۶۰ سالگی ) برسد می تواند حد مناسبی از فعالیت فیزیکی را برای فرد مهیا سازد که البته باید از درجات کمتر و ورزشهای ملایمتر شروع و بتدریج به این میزان ورزش دسترسی پیداکرد .

قابل ذکر است که ورزشکار بودن افراد در گذشته تاثیر چندانی در کاهش حملات قلبی ندارد و مداوم بودن آن در این رابطه سودمند می باشد .

همچنین ورزش های سنگین و فشرده نه تنها اثرات مفید بیشتری نسبت به میزان ورزش ذکر شده ندارد ، بلکه ممکن است در برخی از موارد عوارض نامطلوبی نیز به بار آورد .

انواع فعالیتهای ورزش مورد توصیه عبارت از پیاده روی تند (حدود ۴ کیلومتر در هر نوبت ) ، شنا در آب ، دوچرخه سواری ، دویدن و طناب زدن می باشد .

بطور کلی تمام ورزش هایی که در آن تحرک عضلات نقش اصلی را ایفا می کند می تواند مفید واقع شود و بهتر است فعالیت ورزشی ، بیشتر در هنگامی از روز انجام شود که دمای هوا ملایمتر باشد .لازم به یاد آوری است که ورزش و فعالیت فیزیکی مناسب در کسانی که دچار سکته قلبی و یا تنگی عروق کرونر شده اند می تواند از بروز سکته مجدد و تشدید تنگی عروق پیشگیری نماید که البته در این موارد لازم است با مشورت و راهنمائی پزشک معالج میزان و نوع فعالیت فیزیکی مشخص گردد .

الف- فواید جسمی

قلبی عروقی : ورزش باعث جلوگیری از رسوب کلسترول در دیواره رگها شده و مانع از ایجاد تنگی رگها و ایجاد بیماری تصلب شرائین میگردد که خود باعث ایجاد بیماریهای دیگر مانند سکته های قلبی و مغزی می شود. علاوه بر افزایش قدرت عضلانی ورزش کارآیی و سلامت قلب را تضمین می کند بنابراین جانبازانی که ورزش می کنند کمتر از دیگران در معرض بیماریهای قلبی عروقی هستند

ریوی : در اثر ورزش ظرفیت ریه ها افزایش یافته و در مقابل بیماریها مقاومت بیشتری پیدا می کند و شخص کمتر به بیماریهای ریوی مبتلا میشود. از آنجا که جانبازان نخاعی بدرجات مختلف دارای فلج عضلات تنفسی هستند. این مسئله باعث کاهش ظرفیت ریه ها می شود، ورزش می تواند تا حد زیادی بخصوص در آنانکه سطح ضایعه بالا دارند باعث تقویت عضلات تنفسی و بهبود ظرفیت تنفسی شود.

عضلانی- اسکلتی : افراد نخاعی بدلیل بی حرکتی در معرض ذوب شدن و از بین رفتن عضلات هستند. بدنبال ورزش عضلات تقویت شده و قدرت شخص را در برابر کارها و موانع سخت افزایش می دهد. کسی که ورزش می کند به پوکی استخوان دچار نمی شود. پوکی استخوان باعث دردهای استخوانی شده و استخوان را مستعد شکستگی می کند. بدنبال ورزش درد و اسپاسم در اندامهای فلج کاهش قابل ملاحظه ای پیدا می کند
مفصلی : کسانی که ورزش نمی کنند در اثر رسوب کلسیم و ایجاد استخوان در مفاصل دچار محدودیت حرکتی می شوند و در موارد شدید حتی شخص قادر به انجام کارهای روزمره نمی باشد. استخوان سازی نابجا در افرادی که ورزش مناسب می کنند بندرت دیده می شود و در این افراد دامنه حرکات مفاصل در حد طبیعی باقی می ماند.

کلیوی : به موجب تحقیقی که یکی از پزشکان معتبر انجام داده است ثابت شده که بیماران با آسیب نخاعی که ورزش می کنند بندرت دچار سنگ کلیه می شوند و موارد عفونت نیز در این گروه کمتر است ورزش باعث بهبود فعالیت کلیه و همچنین تخلیه بهتر ادرار می شود.

گوارشی : در اثر ورزش های منظم و برنامه دار فعالیت دستگاه گوارشی تنظیم شده و هضم و جذب مواد بخوبی انجام می شود. ورزش ترشحات اسیدی معده را در ارتباط با تغذیه ورزشکار تنظیم نموده و از بسیاری از ناراحتی های گوارشی که بخصوص افراد ضایعه نخاعی به آنها دچار می شوند جلوگیری می نماید.

تعادل وزن بدن : یکی از مشکلات اکثریت معلولین ضایعه نخاعی چاقی بیش از حد و تجمع چربی زیر پوست می باشد زمانی که بین انرژی کسب شده ( تغذیه ) و انرژی مصرفی ( کار و ورزش ) تعادل برقرار باشد فرد دچار ضایعه نخاعی از بیماری چاقی رنج نخواهد برد و بدینوسیله از بسیاری بیماریهای جنبی آن نیز رهایی خواهد یافت .

تاثیر بر عضلات فلج : تحقیقات نشان داده اند که ورزش بوسیله عضلات سالم اثرات مثبت و بسیار خوبی بر عضلات فلج همجوار خواهد داشت. این تاثیرات مثبتی است که بر روی خود عضلات فعال ایجاد می شود

شادابی و امید به زندگی

ورزشکاران و کسانی که ورزش می کنند جزو شادابترین افراد جامعه هستند. آنها همیشه شاداب هستند و در برابر مشکلات زندگی امید خود را از دست نمی دهند و مقاومت می کنند و بسادگی تسلیم مشکلات نمی شوند. کسی که روحیه سالم و شاداب داشته باشد علیرغم اینکه ممکن است بدن او قادر به انجام تمام کارهایی که افراد دیگر انجام می دهند نباشد قادر به حل و غلبه بر تمام مسائل و مشکلات اطراف خود بوده و نه تنها خود را از افراد سالم کمتر احساس نمی کند بلکه خود را قویتر و دارای اراده ای مصمم تر نیز می داند.

اعتماد به نفس

یک ورزشکار در طی دوران ورزش خود شاهد پیشرفت و رشد خود و تقویت بنیه جسمی و روحی خود می باشد . لذا اعتماد بنفس هم در وی تقویت می شود. مسلم است کسی که اعتماد بنفس نداشته باشد قادر به ادامه مفید زندگی و غلبه بر مسائل و مشکلات خود نمی باشد. پزشکان متخصص ورزش را به تمام افرادی ( سالم یا معلول ) که از اعتماد بنفس کمی برخوردار هستند بعنوان یکی از بهترین درمانها توصیه می کنند.

جلوگیری از افسردگی و کسالت

همان طوری که ذکر شد ورزش باعث شادابی ، تماس با دیگران ، مشارکت در کارهای جمعی و جلوگیری از گوشه گیری و کسالت می شود. یکی از بهترین روشهای درمان افسردگی و کسالت ، انجام ورزش و مشارکت در کارها دسته جمعی می باشد.

کسانی که ورزش نمی کنند و در خانه تنها می مانند به تنهایی عادت کرده و خروج از منزل برای آنها مشکل می شود. کم کم روحیه تنها بودن در آنها تقویت شده و حتی از صحبت با افراد خانواده خود امتناع می ورزند. روحیه افسرده باعث بروز بیماریهای جسمی نیز می شود و جسم بیمار روح افسرده را افسرده تر می کند، پس جهت جلوگیری یا درمان افسردگی و گوشه نشینی بهترین کار ورزش می باشد

ج – فواید اجتماعی :

آمادگی حضور در جامعه و آشنایی با افراد مختلف : اصولا” کارهای دسته جمعی از جمله ورزش موجب تماس فرد با افراد مختلف شده ، با ارگانها و مسئولان مختلف جامعه خود آشنا می شود و این مسئله باعث آشنا شدن شخص با محیط زندگی خودش می گردد.

مسائل و مشکلات آن را درک می کند و نسبت به حل آنها احساس مسئولیت می کند و سعی در اصلاح آنها می نماید. در این مرحله دیگر شخص خود را معلول احساس نمی کند بلکه خود را فردی مسئول در جامعه می داند و از این مسئولیت و آگاهی احساس رضایت می کند.

ورزش و آسیب دیدگان نخاعی : سابقه ورزشهای معلولان و جانبازان به ۴۰ سال پیش بر می گردد در آن هنگام یک پزشک ، ورزش را جهت به حرکت در آوردن بدن و پیشگیری از کسالت معلولان معرفی کرد.

او عقیده داشت که ورزش نه تنها موجب نشاط و شادابی معلولان می شود بلکه اساسی ترین نقش را در بهبود این افراد دارد.

او یک مجموعه ورزشی را در کنار بیمارستان ضایعات نخاعی در استوک مندویل انگلستان ایجاد کرد که برنامه های ورزشی و مسابقات معلولان ویلچری همه ساله در آنجا برگزار می شود .

به طور کلی آسیب دیدگان نخاعی می توانند به ورزش های مختلف بپردازندکه انتخاب آن بستگی به امکانات و سلیقه فرد آسیب دیده دارد.

ورزش هایی که برای افراد نخاعی توصیه می شود. عبارتند از تیراندازی با کمان ، شنا، ویلچررانی ، بسکتبال روی ویلچر ، تنیس روی میز ، وزنه برداری ، شمشیر بازی ، والیبال نشسته روی ویلچر و تنیس روی ویلچر ، تیراندازی با تفنگ بادی ، و دو میدانی. و اینک به طور خلاصه به تعدادی از آنها اشاره می شود. برای شروع ورزش همیشه با پزشک مشورت کنید.

فعالیت بدنی می تواند کیفیت زندگی را در تمام سنین برای همگان بهبود بخشد. شیوه زندگی فعال باعث می شود افراد مسن دوستان جدیدی پیدا کنند، در فعالیت های اجتماعی باقی بمانند و با سایرین در تمام سنین مراوده داشته باشند. بهبود انعطاف پذیری ، تعادل و قوام عضلانی به پیشگیری از افتادن که دلیل عمده ی ناتوانی در افراد مسن است کمک می کند.

مشخص شده است که شیوع بیماری های مغزی در افرادی که از نظر بدنی فعال هستند کمتر است. فعالیت بدنی می تواند کمک شایانی به درمان برخی اختلالات فکری مثل افسردگی بنماید.

جلسات ورزشی برنامه ریزی شده مطابق با سطح تناسب بدنی هر فرد یا پیاده روی ساده می تواند فرصت یافتن دوستان جدید و اتصال با جامعه و کاهش احساس تنهایی و محرومیت اجتماعی را به فرد بدهد. فعالیت بدنی می تواند خود اتکایی و اطمینان به خود را که معیارهای مبنایی در سلامت روح است افزایش دهد.

• از فواید فعالیت بدنی می توان حتی در سنین بالا نیز استفاده برد. با آنکه فعال بودن در سنین پایین از بسیاری بیماری ها جلوگیری می کند ، تحرک و فعالیت منظم در سنین بالا نیز به کاهش درد و ناتوانی مرتبط با بیماریهایی نظیر آرتربت ، استئوپروز و فشار خون بالا کمک کند.

• عدم فعالیت بدنی علت زمینه ای عمده ای برای مرگ و میر ، بیماری ها و ناتوانایی ها است. اطلاعات اولیه ای که از تحقیقات سازمان بهداشت جهانی در زمینه ی عوامل خطرساز وجود دارد حاکی از این است که عدم فعالیت یا زندگی بی تحرک ، یکی از ۱۰ علت اصلی مرگ و میر ناتوانی در کل جهان است.

در کشورهای مختلف بین ۶۰ تا ۸۵ درصد از بالغین تحرک کافی برای بهبود سلامتی شان ندارند. زندگی بی تحرک باعث افزایش تمام علل مرگ و میر می شود.

خطر بیماریهای قلب و عروق ، دیابت و چاقی را دو برابر می کند و مشخصًا باعث افزایش خطر سرطان روده ، فشار خون بالا ، استئوپروز ، افسردگی و اظطراب می شود.

در شهرهایی که به سرعت رشد می کنند ، در کشورهای در حال توسعه ، شلوغی ، فقر ، جنایت ، ترافیک ، کیفیت بد هوا ، فقدان پارک ، پیاده رو ، ورزش و تفریحات و سایر مکان های سالم ، فعالیت بدنی را به انتخابی دشوار تبدیل می کند.

برای مثال در سائوپائولوی برزیل ۷۰ درصد مردم بی تحرک هستند. حتی در مناطق روستایی کشورهای در حال توسعه تفریحات غیر فعال مثل تماشای تلوزیون در حال افزایش است.

نتیجه ی این تغییرات در زندگی افزایش میزان چاقی ، دیابت و بیماریهای قلبی و عروقی است. کشورهای دارای درآمد پایین یا متوسط تحت فشار زیادی از اینها و سایر بیماریهای غیرواگیر قرار دارند.

۷۷ درصد کل مرگ و میر به وسیله ی بیماری های غیر واگیر در کشورهای در حال توسعه اتفاق می افتد . این بیماریها در حال افزایش هستند و اثر فزاینده ای در سیستم های مراقبت بهداشتی ، منابع و اقتصاد در کشورهای جهان می گذارند. کشورها در حال تلاش برای مقابله با اثرات بیماریهای عفونی همزمان با افزایش فشار بیماریهای غیر واگیر روی جامعه و سیستم های بهداشتی هستند. فعالیت بدنی به علاوه ی رژیم غذایی سالم و عدم مصرف سیگار به عنوان راهی موثر و با صرفه جویی برای ترفیع بهداشت عمومی در کشورهای با درآمد کم یا متوسط می باشد.

فواید فعالیت بدنی:

فواید فعالیت بدنی منظم برای سلامتی، بسیار است. حدَاقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط مثًلا پیاده روی سریع ، برای بدست آوردن بسیاری از این اثرات کافی است. اگرچه با افزایش سطح فعالیت فواید آن نیز افزایش می یابد.

فعالیت بدنی منظم:

خطر مرگ و میر قبل از بلوغ را کاهش می دهد.
خطر مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی یا سکته ی مغزی را کاهش می دهد که مسئول یک سوم تمام مرگها هستند.
خطر ایجاد بیماریهای قلبی یا سرطان روده ها را تا ۵۰ درصد کاهش می دهد.
خطر ابتلای به دیابت نوع ۲ را تا ۵۰ درصد کاهش می دهد.
کمک می کند تا احتمال ابتلا به فشار خون بالا را که یک پنجم جمعیت بالغ دنیا را گرفتار کرده کاهش دهد.
به پیشگیری یا کاهش استئوپروز کمک می کند.
خطر شکستگی لگن را تا ۵۰ درصد در زنان کاهش می دهد.
خطر ایجاد دردهای ناحیه ی کمر را کاهش می دهد.
باعث ترفیع سلامت روحی و روانی می شود.
اضطراب ، استرس و احساس افسردگی و تنهایی را کاهش می دهد.
کمک می کند تا از عادات خطرناک مثل مصرف سیگار ، الکل و سوء استفاده از مواد مخدر و رژیم غذایی بد و خشونت مخصوصًا در کودکان و نوجوانان جلوگیری شود.

کمک می کند تا وزن بدن را تنظیم کرده و خطر چاقی را تا ۵۰ درصد نسبت به افراد بی تحرک کاهش می دهد.
کمک می کند تا استخوانها ، عضلات و مفاصل سالمی داشته باشیم و افراد دچار حالات ناتوان کننده ی مزمن را از نظر قدرتی تقویت می کند.می تواند به درمان حالتهای دردناک مثل کمردرد و زانودرد کمک کند.

همه ی ما می دانیم که فعالیت بدنی مثل پیاده روی ، دوچرخه سواری و بازیهای مختلف باعث می شود شما احساس خوبی داشته باشید ولی فعالیت بدنی منظم به کشورها و اقتصاد کمک می کند تا هزینه های مراقبتهای بهداشتی کاهش یابد ، تولید افزایش یابد ، مدارس بهتر شوند ، غیبت از محل کار و تعویض شغل کمتر شود و مشارکت در ورزش و تفریحات سالم افزایش یابد. در بسیاری کشورها ، هزینه ی بهداشتی به علت نبود فعالیت بدنی و چاقی بالاست.

یکی از مهمترین چالش های پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر و تشویق انجام فعالیت بدنی و سایر انتخابهای مربوط به نحوه زندگی سالم ، ایجاد ارتباط بین اهمیت فعالیت کنونی و منافع آینده است.

علیرغم این اهمیت که پیشگیری عمده ترین عامل در کسب سلامت است ، در قرن گذشته بیشتر مطالعات بهداشتی نشان داده است که کمتر از ۵ درصد منابع خرج پیشگیری میشود.

پیشگیری و اقدامات تشویقی بهداشتی بندرت برای سیاستگزاران یک اولویت بوده است. اگرچه بیشتر در مرحله سیاست بوده تا مراقبتهای بهداشتی پزشکی، که تصمیمات در مورد پیشگیری گرفته شده است. بنابراین مهم است که هدایت به سمت اشخاصی حرکت کند تا به سیاستگزاران نیز برسد.

عدم فعالیت بدنی فقط در مورد رفتارهای شخصی نیست. شلوغی ، جنایت ، ترافیک ، کیفیت بد هوا ، فقدان پارک ، امکانات ورزشی و تفریحی و پیاده رو ، فعالیت بدنی را به انتخابی مشکل برای بسیاری افراد تبدیل کرده است.

بنابراین چالش پیشگیری همان قدر که برای مردم مطرح است به مسئولیت پذیری دولتها نیز بستگی دارد.

بخش بهداشت باید نقش رهبری در تصمیم گیری های سیاستگزاری را به عهده بگیرد.

دفاع از منافع بهداشتی ، اجتماعی و اقتصادی فعالیت بدنی را بر اساس برنامه های ملی بر مبنای مدارک و شواهد تأمین کنند.
شبکه های عملکردی با سایر بخشهای مربوط به فعالیت بدنی را بنا بگذارند.
سیاست های عمومی با مشارکت چند بخش را تدوین کنند.
قاعده مند نمودن وضع قوانین را به عهده بگیرند.
تدوین و آماده ساختن مشاغل بهداشتی ، مخصوصًا در زمینه مشاوره فعالیت بدنی و برنامه ریزی.
سازماندهی برنامه های خاص فعالیت بدنی در خدمات بهداشتی.
تشویق به انجام فعالیت بدنی در جامعه و خانواده.
تأمین سرمایه گذاری های دارای بازده و جهت دهی منابع برای فعالیت بدنی.
مشارکت در برنامه های جهانی در زمینه فعالیت بدنی.
انتخاب های سیاستگزاری جوامع شهری برای افراد نخاعی باید شامل موارد ذیل باشد :

برنامه ریزی برای ساخت پیاده رو و مسیرهای دوچرخه سواری به مقدار کافی.
قرار دادن فضاهای باز ، پارک و امکانات برای فعالیت بدنی.
حمایت شهردار و سایر مقامات محلی از موارد فوق.

بخش حمل و نقل می تواند :
تلاش های انجام شده در مورد کاهش سرعت ترافیک شهری را تقویت کند.
از فعالیت هایی که در مورد پاک بودن اتومبیل ها می شود و باعث پاکی هوا می گردد حمایت کند.
فعالیت های دولت های محلی و شهرداریها باید روی موارد ذیل متمرکز باشد :

ایجاد قانون و سیاستگزاری های محلی برای حمایت ازفعالیت بدنی.
تعیین فضاهای داخلی و بیرونی ایمن برای فعالیت بدنی از جمله ورزشها و بازی ها.
سازماندهی برنامه های ورزشی برای برای افراد نخاعی
حمایت از بنیادهای مربوط به فعالیت بدنی که بوسیله بخشها و عاملین مختلف پایه گذاری می شوند.
تقویت سیاستهای ملی عمومی بوسیله اقدامات محلی در جهت حمایت از فعالیت بدنی.

 

افزایش حداکثر جذب اکسیژن در بدن.
افزایش کارآیی قلب از طریق حجم خون پمپ شده در یک ضربان.
کاهش تعداد ضربان قلب و کاهش فشار خون.
کاهش عوارض و احتمال مرگ و میر ناشی از نارسایی های قلبی.
کاهش مقاومت عروقی برای عبور دادن جریان خون.
افزایش جریان خون منطقه‌ای و نقل و انتقال اکسیژن به بافتها.
افزایش توانایی بدن در مصرف اسیدهای چرب آزاد به عنوان سوبسترا در هنگام فعالیت.
افزایش تولید لیپوپروتئینهای سنگین (HDL) که برای بدن مفید هستند.
افزایش و بهبود تحمل بدن در هنگام تمرین.
کاهش و یا از بین بردن چاقی و افزایش قدرت عضلانی.
افزایش تولید اندروفین ها که مخدرهای درونی هستند.
افزایش تولید عرق به هنگام فعالیت که در نتیجه تحمل بدن در برابر گرما بالا می‌رود.
جلوگیری از استئوپروز یا پوکی استخوان در صورت انجام تمرینات تحمل وزن.
افزایش تحمل گلوکز در بدن.
افزایش تحمل کار بدنی و کاهش تنگی نفس در بیماران مبتلا به انسداد مزمن ریه.

 

باید پذیرفت که هر نوع معلولیتی، مشکلات خاص مربوط به خود را دارد. ضایعات نخاعی نیز به همین منوال است. اما به نظر می رسد که این افراد می بایست با مشکلات بیشتری دست و پنجه نرم کنند. شاید به همین دلیل بود که دکتر گاتمن شروع فعالیت بدنی و ورزش را با ضایعه نخاعی ها آغاز کرد.

او در طی یک تحقیقی نشان داد که با فعالیت بدنی و ورزش میتوان طول عمر افراد معلول را افزایش داد. ایشان در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که عمر متوسط افراد معلول از سه سال به ده سال افزایش می یابد، به شرط آنکه فعالیت بدنی و ورزش سرلوحه زندگی شان باشد.

افراد ضایعه نخاعی به دلیل مشکل جسمی که دارند از تحرکشان کم شده است، بنابراین ارگان های داخلی آنها تحت فشار است، سیستم دفعی آنها با مشکل مواجه است و از همه مهمتر به دلیل نداشتن حس در نقاط فلج شده، زخم بستر یکی از عوارض عدیده ای است که این افراد با آن مواجه هستند. بنابراین نیاز است که به هر شکل ممکن شرایطی را فراهم نمود تا افراد معلول ضایعه نخاعی به ورزش و فعالیت بدنی روی بیاورند و از اثرات مثبت آن بهره برده ضمن اینکه از مشکلات مربوط به معلولیت خود نیز بکاهند.

توصیه اول اینکه این افراد به هر شکل ممکن به فعالیت بدنی بپردازند، حتی اگر لازم باشد در منزل و بستر حرکات نرمشی را انجام دهند.

در وهله دوم سعی کنند که به محیط های ورزشی روی بیاورند تا ضمن بهره مندی از فواید جسمانی ورزشی، از فواید روانی و اجتماعی آن نیز سود برده و تا حد امکان مشکلات مربوط به معلولیت را کاهش دهند.

خوشبختانه در کشور تحقیقات متعددی انجام گرفته که ورزش و فعالیت بدنی برای افراد معلول، بخصوص ضایعات نخاعی آثار مثبت فراوانی دارد.

در نهایت اینکه ممکن است یک فرد معلول ضایعه نخاعی بخواهد تا در حد قهرمانی ورزش نماید. باید اذعان نمود که این امر برای آنان میسر است و می توانند با بهره گیری از تجربه مربیان مجرب و متخصص، با توجه به شرایط جسمانی خود ورزش را دنبال و با کوشش و ممارست به سطح قهرمانی برسند.

در حال حاضر ما ورزشکاران ضایعه نخاعی فراوانی داریم که در سطح جهانی و پارالمپیک صاحب عنوان هستند. و مدالهای رنگین زیادی را برای کشور به ارمغان آورده اند.

ذکر این نکته لازم است که به ورزشکاران معلول خصوصا” ضایعه نخاعی ها توصیه شود تا قبل از تحمل زحمات و ممارست در ورزش برای رسیدن به قهرمانی ، حتما” با مربیان کارآزموده مشورت نموده تا متناسب با وضعیت جسمی خود ورزش مورد علاقه را انتخاب و به آن بپردازند.

جهت اطلاع بیشتر باید اشاره کنیم که ورزشهایی از قبیل: دو و میدانی، شنا، وزنه برداری، تنیس روی میز، تنیس با ویلچر تیراندازی، تیر و کمان، شمشیربازی و بولینگ از جمله ورزشهایی است که در بین افراد معلول ضایعه نخاعی رواج دارد و در آنها مسابقات رسمی و بین المللی نیز انجام می شود.

آثار مثبت ورزش برای پیشگیری از بیماریها در افراد نخاعی :

۱٫ جلوگیری از زخم های بستر و فشاری
۲٫ تسهیل در عمل دفع
۳٫ کاهش پوکی استخوان
۴٫ بهبود قدرت عضلات سالم
۵٫ حفظ دامنه حرکتی مفاصل
۶٫ بهبود انعطاف پذیری
۷٫ تاثیر در روند اجتماعی شدن فرد و ورود او به جامعه
۸٫ جلوگیری از تشکیل سنگ های مثانه و کلیه
۹٫ توسعه و پیشرفت در روند توان بخشی
۱۰٫ بهبود استقامت قلبی- تنفسی
۱۱٫ حفظ دامنه حرکتی قفسه سینه به منظور تنفس بهتر
۱۲٫ پیشگیری از بروز تغییر شکل مفاصل
۱۳٫ تثبیت فشار خون
۱۴٫ بهبود تعادل
۱۵٫ کاهش میزان سختی ( اسپاستی سیتی عضلات )
۱۶٫ پر کردن اوقات فراغت
۱۷٫ تقویت روحیه افراد
۱۸٫ کاهش آثار منفی روانی از جمله اضطراب ، استرس و ….
۱۹٫ سازگاری بیشتر با مشکلات
۲۰٫ کاهش عوارض ثانویه مربوط به معلولیت بطور کلی

 

برنامه های ورزشی زیادی وجود دارند که شمابه عنوان یک فرد نخاعی می توانیدآنها راانجام دهید. ازجمله این فعالیت های ورزشی می توان به تمرینات هوازی،تقویت قوای بدنی و افزایش انعطاف پذیری بدن اشاره نمود .

به خاطرداشته باشیدکه چنانچه وضعیت بدنی شمابه گونه ای است که مجبوربه یک زندگی نشسته هستید،بایستی فعالیت های بدنی خودرا با دوره های زمانی کوتاه (۵ تا ۱۰ دقیقه) آغازنموده و به تدریج آن را تا حدی مطلوب افزایش دهید.

فعالیت های هوازی تمرینات هوازی به شکل حرکاتی منظم وتکراری ،مجموعه عضلات بزرگ را درگیر می کنند. شناکردن ،بسکتبال،دوچرخه سواری،قایقرانی، اسکی وتنیس ازجمله این تمرینات هستند.این نوع تمرینات نیازبه اکسیژن راافزایش داده، وقلب ودستگاه گردش خون وادارمی کنند تا این افزایش نیازرا برطرف نمایند.

شما بایستی سه بار درهفته و درهرجلسه تمرین حداقل به مدت ۳۰ دقیقه ورزش کنید . تمرینات هوازی ممکن است برای بعضی ازافراد نخاعی تاحدی مشکل باشدکه برروی کیفیت زندگی آنان اثرات مفیدی داشته باشد.

تقویت قلب وافزایش کارآئی آن جهت به جریان انداختن خون درسرتاسربدن
کاهش خطرافزایش فشارخون وضربان قلب
کمک به کنترل وزن

افزایش میزان استقامت بدن برای انجام فعالیتهای فیزیکی از طریق کمک به رسیدن خون واکسیژن به عضلات با این وجود فعالیت های بدنی مزایای زیادی دارد که ازجمله می توان بهبودوضعیت پوست ،جریان خون ، فعالیت مثانه ،کاهش اسپاسم، تسکین درد وکنترل وزن رانام برد.

ازسوی دیگرورزش می تواندباعث حفظ انعطاف مفاصل و نرمی آنها شود .همچنین وضعیت خواب فردرا بهترنموده و سبب می گرددفردنسبت به خود احساس بهتری پیداکند.

ورزش های متنوعی وجوددارند که افرادنخاعی می توانند به سادگی و با تنظیم یک برنامه ورزشی و یافتن بهترین ومناسب ترین آنها باشرایط بدنی خود ، به انجام آن بپردازند.

شما می توانید هم به صورت تنها و هم با کمک یک باشگاه یا کلوپ ورزشی به این مهم بپردازید.یکسری اقدامات وجود دارند که لازم است به هنگام طراحی برنامه های ورزشی مورد توجه قرارگیرند .

اثرات ورزش در کاهش بیماری های قلبی و عروقی:

ورزش منظم و مداوم باعث افزایش قطر عروق کرونر قلب می شود.
ورزش باعث می شود عضله قلب قوی شده و پمپاژ آن افزایش یابد.
میزان چربی های مضر خون کاهش می یابد.
در صورت تنگی در عروق کرونر اصلی قلب، عروق فرعی افزایش می یابد.
فشار خون در افراد مبتلا به افزایش فشار خون (tension Hyper) کاهش می یابد.
تعداد ضربان قلب در حالت استراحت کاهش می یابد.

نکات بسیار مهم ورزشی در بیماران قلبی :

بهترین ورزش پیاده روی است. ابتدا با۲ تا۵دقیقه شروع کرده و سپس روزانه یک تا ۲دقیقه به آن اضافه کنید تا به۳۰ تا۴۵ دقیقه برسد.

شدت ورزش به حدی باشد که دچار احساس تنگی نفس، خستگی شدید، سرگیجه و درد سینه نشوید و از ورزش در آب و هوای بسیار گرم و مرطوب پرهیز شود.

همیشه بیماران قلبی نیتروگلیسیرین زیرزبانی همراه داشته باشند و در صورت بروز مشکل قلبی زیرزبان قرار دهند.

از انجام فعالیت های قدرتی (مانند وزنه برداری، هل دادن ماشین، شنا رفتن، دمبل زدن و…) جدا خودداری شود.

در صورت بروز سرگیجه، تنگی نفس، درد سینه در هنگام ورزش یا بعد از آن بلا فاصله به پزشک مراجعه شود.
از خوردن غذاهای چرب و سنگین و قهوه و کاکائو پرهیز شود.
از شرکت در ورزش های مسابقه ای که فشار روحی و فیزیکی زیادی دارند اکیدا خودداری شود.
در صورت ابتلا به بیماری های شایع نظیر سرماخوردگی و غیره از انجام فعالیت های ورزشی تا بهبودی خودداری شود.
از دوش گرفتن یا شنا کردن در آب سرد و گرم خودداری شود.
بیمارانی که از داروهای ضدانعقادی (مانند وارفاین، کومادین، آسپرین) استفاده می کنند باید از انجام فعالیت ورزشی که خطر خونریزی وجود دارد خودداری نمایند.

 

نیاز به ورزش و تاثیر سلامتی آن در افراد معلول بسیار بیشتر از افراد سالم احساس می شود . بی تردید ورزش ، عاملی است که معلولان را به سطح جامعه می کشاند و آنان را در انجام فعالیتها مستقل می سازد .

امروزه افراد معلول در سطح وسیعی در فعالیت های اجتماعی و مسابقات شرکت دارند و هویت خود را به جامعه شناسانده اند .شما بایداز قبل ، بدانید که از برنامه سلامتی خودتان چه می خواهید و چطور به آن می رسید، سپس آنر انجام دهید. اگر نه، با مربی، درمانگران یا کارشناسان دیگر مشورت نمائید.

از آنجا که ضایعه نخاعی می تواند در اجرای کامل برنامه سلامتی تاثیر بگذارد، اجازه ندهید که مانع ورزش کردن شما شود. حتی اگر بخشی از برنامه کامل را انجام دهید ، بهتر از این است که هیچ قسمت از آن را انجام ندهید با انجام ورزش های مناسب می‌توان از ابتلا به بسیاری از بیماریها پیشگیری کرد.

با رشد روز افزون علم طب ورزشی و ایجاد دیدگاههای مناسب در زمینه برنامه ریزی و طراحی تمرینات ورزشی جهت افراد مختلف خصوصا بیماران ، در بسیاری از کشورها کلوپهای ویژه ورزشی برای بیماران مختلف ایجاد شده که عامل مهم کاهش معلولیت ناشی از عوارض بیماری و نقش ورزش بر سلامت جسم است .

امروز بیش از هر زمان دیگری ارزش فعالیت های بدنی و نقش آن در سلامت شناخته شده‌است. در واقع زندگی ماشینی، فعالیتهای حرکتی روزمره را کاهش داده و برای جلوگیری از بروز بسیاری از بیماریها ورزش امری ضروری است.

گاهی یک ورزشکار فراتر از حفظ سلامتی در رشته‌ای خاص جهت کسب مقام قهرمانی کوشش مستمر می‌نماید که در این شرایط تمامی عوامل در بدن تغییر می‌کنند. قلب، ریه، دستگاه گوارش، هورمون‌ها، سیستم عصبی و بخصوص ماهیچه‌ها نیاز به تطابق با وضعیت جدید دارند.

 

رستمی ، احمد ، طباطبایی ، عفت السادات ، (۱۳۷۰) فیزیولوژی عمومی پزشکی، انتشارات دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی.
سبکتکین، امیر. حاج میر فتاح ، فاطمه، (۱۳۶۸). مبانی آمادگی جسمانی، انتشارات کمیته ملی المپیک چاپ اول .
گایتون، آرتور،(۱۳۷۹ ). فیزیولوژی پزشکی. نیاورانی، احمد رضا. انتشارات سماط،.جلد۱
گایتون، آرتور، (۱۳۷۹). فیزیولوژی پزشکی، نیاورانی، احمد رضا. انتشارات سماط، جلد۲
ویلمور ،جک اچ – کاستیل، دیوید ال (۱۳۷۸). فیزیولوژی ورزش و فعالیت بدنی – معینی ، ضیاء . رحمانی نیا ، فرهاد .
ژاله دوست ، بهروز (۱۳۷۸) راهنمای آمادگی جسمانی برای زندگی سالم ، انتشارات پیام نور.

( Benrdot ,Dan; Nutrition For Serious Athletes, (1995).2000 Human Kinetics, Publisher, 244

منبع : مقاله “نقش ورزش در پیشگیری از بیماریها در افراد دچار آسیب نخاعی ” -مولفان:رضا فراشبندی ،جواد عباسی ،محمد تقی فراشبندی ،مریم فراشبندی ،طاهره جعفری فرد – انتشار در سومین کنفرانس اینترنتی با عنوان ورزش و آسیب نخاعی -تیرماه ۱۳۹۱-برگزارکنندگان :مرکز ضایعات نخاعی جانبازان،انجمن معلولین ضایعات نخاعی استان تهران ،فدراسیون ورزش های جانبازان و معلولین