بهبود روش زندگی : انتخاب روش دفع ادرار
پس از بروز ضایعه نخاعی، دوره ای از شوک نخاعی ایجاد می شود که مثانه انقباض لازم را ندارد و اصطلاحا” به آن “دوره خاموش مثانه ” گفته می شود. مدت زمان این دوره در همه افراد یکسان نبوده و در مواقعی می تواند تا دو سال هم ادامه یابد. اما معمولا” پس از گذشت چند ماه رفلکس مثانه در اکثر بیماران ایجاد می گردد که این بازگشت موجب بی اختیاری ادراری خواهد شد. پس ازاین دوره فرد با نظرپزشک وتوانائی های خود ووضعیت بدنی وضایعه ای که دارد، روش مناسب خودرا یافته و براساس آن برنامه ریزیهای لازم را انجام می دهد . با توجه به تنوع روش های دفع ادرار ، این داستان شما رابا روشهای تخلیه ادرار ومراقبتهای لازم دراین زمینه آشنا می کند.
****
نسیم باطراوت بهاری درحال وزیدن بود .نغمه پرندگان گوش هرشنونده ای را نوازش می داد . شعاع های نارنجی گون خورشید با زیبایی غیرقابل وصفی ازپس کوه های شرق وازلابلای تکه ابرها به آسمان می تابید وچشم هر بیننده ای را خیره می کرد .استنشاق هوای صبحگاهی جان تازه ای به ریه ها می داد و هر کسی را به تنفس عمیق وامی داشت و برای من که ضایعه نخاعی داشتم وازویلچراستفاده می کردم ، آن هوا ارزش فوق العاده ای داشت . بعدازمدتها تصمیم گرفته بودم ، ازخانه بیرون بزنم وبه بوستانی که درنزدیکی محل زندگی ما وجودداشت بروم و به نرمش بپردازم . بعداز کمی گردش در نزدیکی دستگاه های ورزشی نصب شده توقف کردم ، تا چند تا حرکت ورزشی انجام دهم . بعدازاجرای چندحرکت چشمم به یک فرد ویلچری افتاد . تا به حال ندیده بودمش . سن زیادی نداشت . احساس می کردم موضوعی اوراناراحت کرده است . بعدازانجام یک ورزش سبک ، درحالی که نشاط خاصی را احساس می کردم . تصمیم گرفتم پیش او بروم وبا او آشنا شوم.
– سلام . خسته نباشی.
– سلام . شما هم خسته نباشید.
– تابه حال شما را دراین جا ندیده بودم .
– راستش رابخواهید خیلی دوست دارم که هرروز بیام ، اما شما که بهترازهمه می دونید ، سوند من ازنوع دائمی است و با وجوداین سوند دائمی ( فولی ) محدودیت زیادی دارم .
– درست میگی من هم که یک وقتی ازآنها استفاده می کردم ، مشکلات زیادی باآنها داشتم . متاسفانه این سوندها به عنوان یک جسم خارجی عمل کرده و می توانند باعث تحریک و آسیب جدار مثانه و مجرای ادرار شوند. همچنین عامل هدایت میکروب از کیسه ادرار و مجرای ادراری به مثانه می باشند. ازهمه بدتراینکه استفاده طولانی مدت از سوندهای ماندگار زمینه مناسبی برای تشکیل سنگ هستند. لذا این روش تنها در مواردی بکار برده می شود که پزشک تجویز کند . یادم می یاد که دکترم به من می گفت : استفاده از سوند ماندگار به همان دلائلی که گفتم ، نامناسب ترین روش تخلیه مثانه است”.
– ببخشید . شما ازچه نوع سوندی استفاده می کنید؟
– من از “سوندهای کاندومی” استفاده می کنم و خیلی راحت هستم . هم تمیزتراست ، هم راحت تر .عوارضش هم کمتره . اما یکسری نکات وجودداره که خیلی مهم هستند و باید به آنها توجه کنی .
– می شه برایم توضیح بیشتری بدهی ؟ شاید من هم بتوانم ازآنها استفاده کنم .
– حتما” . اما تو باید با نظر دکتر خودت و وضعیت بدنی وسطح ضایعه ات وشرایط خودت نوع روش تخلیه ادرارت را تعیین کنی . درهرصورت درمورد سوندهای کاندومی باید به این نکات توجه کنی : .اول اینکه : شماره کاندومی که انتخاب می کنی باید مناسب باشد . استفاده از کاندوم های خیلی کوچک باعث تغییر شکل و عفونت آلت می گردد. استفاده از کاندومهای بزرگ هم باعث می شود همیشه ادرار در اطراف آلت باقی بماند که علاوه بر آسیب پوست آن ناحیه ، محل مناسبی برای رشد میکروب ایجاد می شود. دوم اینکه : طرز ثابت نمودن کاندوم باید بگونه ای باشد که فشار زیادی به آلت وارد نشود هرچند که اگر فاصله زیادی با آلت داشته باشد باعث نشت ادرار می گردد. البته می تونی از کش کاندوم یا چسب مخصوص هم استفاده کنی . درهرصورت باید مواظب باشی که آنرا محکم و با فشار نبندی . در صورتی که از چسب مخصوص کاندوم استفاده می کنی ، پس از قراردادن چسب روی آلت ، کاندوم را روی آلت و چسب بیاورید. سوم اینکه : در طول روز حداقل ۴ یا ۵ بار به مدت ۱۵ دقیقه کاندوم باید برداشته شود تا پوست در تماس با هوای آزاد قراربگیره . ازهمه ممهمتراینکه هر بار آلت و ناحیه تناسلی را با آب و صابون شستشو داده وکاملا” خشک نمایید . چهارم اینکه : توجه داشته باش که با این روش ممکن است مثانه کاملا” تخلیه نشود و باقیمانده ادراری در مثانه وجود داشته باشد. به همین خاطر برای جلوگیری از این مسئله پس از مشورت با پزشک خود ( درصورت لزوم ) حداقل روزی سه بار باید سونداژ متناوب انجام دهید . (روش سونداژمتناوب جلوترتوضیح داده خواهدشد) .
– ببخشید . شما چقدروارد هستید .
– خوب راستش . من ، هم مطالعه زیادی دراین زمینه کرده ام و هم اینکه اینها را تجربه کرده ام.
– خداروشکرکه شما رودیدم .
– خواهش می کنم .
– پس اینجور که گفتید بنظرم می رسد که سوندهای کاندومی خیلی بهترباشند .
– حقیقتش من که خیلی ازآن راضی هستم .اما درهرنوع سونداژی رعایت یکسری نکات بهداشتی مهمترین اصل است . مثلا” درمورد سوندهای کاندومی علاوه بر اون چیزهائی که گفتم ، بهتره به این نکته ها هم توجه کنی :
۱) همانطورکه گفتم بایدشماره کاندومی که انتخاب می کنی ، با قطر آلت متناسب باشد. اگر کاندوم کوچکترازحد لازم باشد ، باعث نشت ادرارمی شود .
۲) جهت جلوگیری از نشت ادرار، کش کاندوم را نباید خیلی محکم بست.
۳) هیچوقت برای ثابت کردن کاندوم از چسب های معمولی و یا وسایل غیر اختصاصی استفاده نکنید.
۴) هر کاندوم رامی توانی حداکثر به مدت ۴۸ ساعت استفاده کنی.
۵) برای استفاده مجدد از هر کاندوم باید کاندوم را خیلی خوب شستشو داده و پس از ضدعفونی کردن خشک نمایید.
۶) اگر خاصیت ارتجاعی کاندوم از بین رفته باشد، نباید از آن استفاده کنید.
۷) بستن چسب های غیر قابل ارتجاع به طور حلقوی روی آلت برای ثابت کردن کاندوم باعث فشار آوردن و بسته شدن مجراء به خصوص هنگام نعوظ می شود و باعث ایجاد عارضه ای بنام “دیورتیکول ” مجرا می شود . این عارضه دربین بیماران نخاعی خیلی شایع است و درمان طولانی و پرعارضه ای دارد . به همین خاطرتوصیه شده که حتی المقدور از چسب های غیر قابل ارتجاع برای ثابت کردن کاندوم استفاده نشود و حتما” از بستن چسب به صورت حلقوی پرهیز شود و در صورت لزوم چسب به صورت طولی روی کاندوم و آلت ثابت شود.
۸) درصورت وجود هر نوع اشکالی در استفاده صحیح ازکاندوم از پزشک خودت کمک بگیر.
۹) چنانچه تغییر رنگ یا زخمی روی پوست آلت مشاهده کردی ، حتما” سریع به پزشک خودت مراجعه کن
– ببخشید ! بنظرم اومد سونداژمتناوب هم ازاهمیت زیادی برخورداراست.
– بله بله . درسونداژهای متناوب ازسوندهائی بنام “سوند نلاتون” استفاده می شود که طرز قرار دادن آنها خیلی مهم است و برای کارگذاشتن آن باید یکسری وسائل مثلا” محلول رقیق شده بتادین ( یک استکان بتادین در یک لیتر آب )، پنس ، پنبه ، سوند نلاتون ، ژل نرم کننده برای لغزنده کردن مجرا ( بنام لوبریکانت ) دراختیارداشته باشی . اگه بخوام به ترتیب بگم ، باید کارهای زیر راانجام بدهی :
– باید خیلی دقیق و به مدت دو دقیقه دست ها را با آب و صابون بشویید.
– پنس را در محلول رقیق شده بتادین ضدعفونی کنید.
– سرآلت رابا پنبه آغشته به بتادین ضدعفونی کنید. (البته در صورتی که شرایط جسمی شما اجازه دهد که بتوانید در جای مناسب سرآلت را با آب و صابون به خوبی شستشو دهید بهتر است )
– سوند را از محلول رقیق شده بتادین درآورده با جریان آب شهر بشویید. درکل مرحله سونداژ باید دقت داشته باشیدکه سوند با جایی تماس پیدا نکند.
– درفاصله ۴ یا ۵ سانتی متری ، ابتدای سوند را با پنس گرفته و انتهای رنگی ( ته سوند ) را بین انگشت کوچک و انگشت انگشتری نگه دارید.
– جهت سهولت حرکت سوند در مجرا سر سوند را با ژل نرم کننده آغشته کنید.
– سوند را وارد مجرا کنید و به آهستگی حرکت دهید تا وارد مثانه شود. در صورتیکه فکر می کنید استفاده از پنس مشکل است ، می توانید سوند را با دست وارد مجرا کنید. اما باید توجه کنید که خطر ایجاد عفونت در هر دو روش یکسان و بسیار ناچیز است.
– پس از وارد شدن سوند در مثانه سر رنگی آنرا بلافاصله در ظرفی که جهت تخلیه مثانه در نظر گرفتید قرارداده تا مثانه تخلیه شود.
– پس از قطع شدن جریان ادرار با فشار ملایم روی مثانه باقیمانده ادرار را تخلیه نمایید.
– به آهستگی سوند را از مجرا در آورده با جریان آب شهر بشویید. سپس آنرا برای استفاده بعدی در ظرف رقیق شده بتادین قرار دهید. همچنین می توانید سوند را خشک کرده و در محل تمیزی نگهداری کنید و هنگام استفاده آنرا با آب و صابون بشویید و استفاده نمایید. این روش به خصوص در مسافرت و مواقعی که بردن ظرف بتادین مقدور نیست کاملا” عملی است . ضمنا” احتمال عفونت در این حالت در مقایسه با موقعی که سوند را در ظرف بتادین نگهداری کنید تفاوتی ندارد و در هر دو حالت احتمال آن بسیار ناچیز است.
– ناحیه تناسلی را تمیز کرده خشک کنید و پس از ۱۰ تا ۱۵ دقیق کاندوم را روی آلت قرار دهید.
خوب تا اینجا روش کار را توضیح دادم . اما یکسری نکته هم وجوددارد که باید دراین نوع سونداژ توجه داشته باشی :
۱) دراین نوع سونداژ هم مثل سوندهای کاندومی باید شماره سوند مصرفی متناسب با قطر مجرا باشد و بهتراست که در انتخاب آن از پزشک خودت کمک بگیری.
۲) هر سوند برای۲۰ روز قابل استفاده است .
۳) هیچگاه سوند را با فشار و زور در مجرا حرکت ندهید.
۴) اگر عفونت ادراری داشته باشی یا مجرای ادرارت آمادگی پذیرش سوند را نداشته باشد، یا در صورتی که کوچکترین اشکالی در سونداژ مشاهده نمودی ، قبل از شروع سونداژ متناوب حتما” با پزشک خود مشاوره کن.
– معذرت می خواهم . یکی ازقسمت های مهم سونداژ که باید به آن توجه داشت ، کیسه ادراراست . با توجه به تجربه بالایی که شمادارید ، درمورد کیسه ها چه کارباید بکنم ؟
– چشم . حتما” . مهمترین چیزهائی که درمورد” نکات بهداشتی کیسه ادرار” به ذهنم می رسه ، اینها هستند:
۱٫ کیسه ادرار را نباید بیشتراز ۱۵ روز استفاده کرد .
۲٫ هر دو روز یکبار باید کیسه ادرار را با محلول رقیق شده بتادین و آب ضد عفونی نمایید.
۳٫ باید توجه داشته باشید که همیشه کیسه ادرار را پایین تر از سطح مثانه و بطور عمودی قراردهید تا از برگشت ادرار به مثانه جلوگیری شود.
۴٫ همیشه قبل از پر شدن کامل کیسه ادرارآنرا تخلیه نمایید.
۵٫ همیشه مراقب باشید لوله اتصال کاندوم به کیسه مسدود نشود.
۶٫ حتی الامکان از باز کردن محل اتصال کیسه ادراری به کاندوم یا سوند خودداری نمایید.
۷٫ هیچگاه کیسه ادرارها ی معمولی را به ساق یا ران خود متصل نکنید.
۸٫ حتی الامکان کیسه ادرار را در محل مناسبی در معرض دید خود قرار دهید تا تغییرات رنگ ادرار را ببینید.
۹٫ قبل از استفاده از کیسه ادرار از سوراخ نبودن و عدم برگشت ادرار به داخل لوله اطمینان حاصل نمایید.
۱۰٫ سعی کنید وسیله مناسبی برای آویزان کردن کیسه ادراری در کنار تخت یا زیر ویلچر خود داشته باشید.
– اما یادت باشد همانطورکه گفتم روش دفع ادرار اغلب باتوجه به سطح و نوع ضایعه و نظر پزشک تعیین می شود. همچنین توان دست هرفرد نیزمی تواند تعیین کننده نحوه برنامه دفع ادراراو باشد.
– وای توروخدا ببخشید .من خیلی وقت شما راگرفتم .واقعا” شرمنده ام .
– خواهش می کنم . من می دونم که روش تخلیه ادرار از مهمترین مسائل هر فرد نخاعی است و اگه برای کسی مشکلی پیش بیاید ، ممکن است عوارض آن ازجمله عفونت ادراری ، سنگ ، بی اختیاری ، نشت ادرار و …. واقعا” اورا به دردسر بیاندازد . به همین خاطر چون خودم دراین مورد خیلی اذیت شده ام ، دوست ندارم که کسی را درآن شرایط ببینم . به همین خاطر سعی می کنم هراطلاعاتی دارم به دیگران هم انتقال بدهم .
– من ازشما خیلی ممنون هستم . مطالبی که فرمودید واقعا”برای من مفید بود. حقیقتش دیروزپیش دکترم رفته بودم و او هم برای من یک آزمایش ادرار نوشته بود . من هم خودم یک نمونه ادرار تهیه کردم و آزمایشگاه بردم .اما اونها قبول نکردند و قرار شد که من نمونه دیگری به آنها بدهم . من هم که حال وحوصله معطلی رانداشتم ، نسبت به دادن نمونه مجدد اعتراض کردم ، اما مسئول آزمایشگاه به من گفت :میزان ارزش یک آزمایش ادرار به میزان دقت نمونه گیری بستگی دارد. بعد هم به من برگه ای داد که در بالای آن نوشته شده بود:” شرایط تهیه یک نمونه ادرارمناسب ” . ازآنجائی که جواب صحیح آزمایش ادرار برای من وامثال من خیلی مهم است ، بایستی نکات زیر به دقت انجام می دادم . که عبارت بودند از:
۱) ظرف و درب آن رادر آب جوش قرارداده و ده دقیقه صبر کنید.
۲) با یک قاشق فلزی ظرف و درب آن را از آب خارج نمائید . در این مراحل به هیچ وجه به ظرف و درب آن دست نزنید.
۳) برای اینکه نمونه مناسبی داشته باشید . باید سوند خود راعوض کرده و بعد از تعویض آن هر چه زودتر اقدام به نمونه گیری نمائید.
۴) حجم نمونه باید حداقل ۳۰ سی سی باشد ، در غیر اینصورت باکتری های موجود در سوند وارد نمونه و مقدار زیادی باکتری در کشت رشد می کند و سبب یک اشتباه در تصمیم گیری خواهد شد.
۵) هرگز نباید نمونه را از کیسه ادرار و یا ادراری که شب مانده است تهیه کنید.
۶) نمونه تهیه شده را در جای سرد و بدون تماس با محیط خارج نگهدارید .
۷) ظرف را مدت ۲ ساعت باید به آزمایشگاه برسانید. اگر امکان نگهداری در جایی خنک وجود ندارد کار انتقال به آزمایشگاه باید فورا” انجام شود.
– این نکات را که خواندم دیدم که هیچکدام ازآنها رارعایت نکرده بودم . به همین دلیل قانع شدم . من که دیگر حرفی برای گفتن نداشتم ، قرارشد یکباردیگرنمونه تهیه کنم وجواب آن راپیش دکترم ببرم . فکرمی کنم با بردن جواب آزمایش دکتردرمورد روش تخلیه ادرارمن تجدیدنظرخواهدکرد .
– امیدوارم هرچه زودتروضعیت بهتری پیدا کنی و بیایی با هم ورزش کنیم .
– خیلی ممنون ازلطف شما . ازاینکه با شما آشنا شدم خیلی خیلی خوشحال شدم . خداحافظ .
– خداحافظ .
****
– چندروزگذشت . وارد بوستان شدم .. هوا عالی بود . نسیم خنکی می وزید و برگهای درختان را نوازش می داد. پروانه ها پروازمی کردند و روی گل ها می نشستند . پرنده ها آواز می خواندند . درحال ورزش بودم . صدای آشنائی به گوشم رسید. خودش بود . خیلی سرحال و شاداب به نظرمی رسید .
– سلام
– سلام .حالت چطوره
– ازوقتی که روش دفع ادرارم مناسب شده ، روش زندگی ام هم بهترشده و رعایت نکاتی که شما فرمودی تاثیر زیادی دربهبود وضعیت من داشته است و درتمام این مدتی که شما ندیده بودم ، دعاگویتان بودم .
ازآن به بعد دوستان خوبی شدیم و هرروز با هم ورزش می کردیم .
منبع:نوسنده «مهندس عباس کاشی»، انتشار: مرکز ضایهات نخاعی جانبازان