هشدارهایی درباره کاهش حرکت

برای کلیه اشخاصی که دچار انواع آسیبهای نخاعی می شوند ، سه ماه نخست پس ازآسیب دیدگی ، یک دوره بحرانی است ، احتمال گرفتاری به معلولیتهای شدید و از کارافتادگی بخشهای مختلف بدن درطی این دوره بحرانی ، بسیار بالاست ، بلافاصله پس از آسیب دیدگی ، درمان پزشکی متوجه پیشگیری از صدمات اضافی می شود. پیشرفتهای پزشکی و مراقبتهای ویژه ، این امکان را فراهم می آورند که پس از طی این دوره بحرانی بتوان از ضایعات و مشکلات جسمی بعدی کاست . تعداد بیشتری از بیماران ، اکنون می توانند پس از طی دوره به یک زندگی که ازنظر طول عمر و بهره وری نزدیک به حد طبیعی است ، بازگردند . اما در صورت عدم مراقبت کافی ، احتمای خطرات جدی پزشکی ، بعداز سه ماه اول نیز پایان نمی پذیرد.. طول عمر طبیعی و بهره وری طبیعی می تواند توسط عوامل مختلف تهدید شود . یکی از مهمترین این عوامل ، کاهش حرکت است. کارشناسان بهداشتی و توانبخشی ، برنامه متعادلی را برای مقابله با خطر کاهش تحرک تجویز می کنند. این برنامه شامل ورزش ، استراحت ، رژیم غذایی ، کنترل مثانه و روده ، دارو ، درمان و تفریح می باشد . افراد آسیب دیده نخاعی ، با تعقیب جدی این برنامه ، در تمام طول زندگیشان می توانند از مشکلات و خطرات ناشی از کاهش تحرک پیشگیری کنند.

عوارض کاهش حرکت :

حال این سوال اساسی مطرح است ، چه مشکلات و بیماریهایی می تواند از کاهش تحرک ناشی شود و چگونه ورزش ، رژیم غذایی و دیگر فعالیتهای مناسب می توانند از این خطرات پیشگیری کنند ؟

بعد از آسیب نخاعی ، شخص در معرض تغییرات جسمی قابل توجهی قرار می گیرد . بسیاری از این تغییرات جسمی، مستقیم یا غیر مستقیم ، ازکاهش تحرک ناشی می شوند . زمانی که شخص واقعا” فعال و متحرک است ، عملکرد بدنش طبیعی است . اما اگر شخص در نتیجه آسیب نخاعی بی حرکت شود، یا کاهش قابل ملاحظه ای در تحرکش پدید آید بدن وی واکنش نشان خواهد داد. برخی از این واکنشها می توانند به شدت زیانبار ، یا حتی کشنده باشند . لیکن با تمرینهای منظم ورزشی و اقدامهای مناسب دیگر می توان از تمامی عوارض پیشگیری کرد. مثلا” ایستادن به کمک یک تخته چوب شیب دار یا قدم زدن با پای مصنوعی و چوب زیر بغل با میله های موازی ، برخی از فعالیتهایی هستند که می توانند در طبیعی نگهداشتن عملکرد بدن کمک کنند.

عارضه ناشی از کاهش تحرک :

برای مقابله با خطرات ناشی از کاهش تحرک ، برای جلب توجه جانبازان و آسیب دیدگان عزیز به انجام حرکات و ورزشهای تجویز شده از سوی متخصصان ، در این جا نحوه پدید آمدن ۱۲ عارضه ناشی از کاهش حرکت مورد بررسی قرار گیرد و نشان داده می شود که با پیگیری برنامه های تجویز شده در طول روزهای زندگی می توان از این عوارض پیشگیری کرد.

پوک شدگی و متخلخل شدن غیر معمولی استخوانها و تحلیل عضلانی

اساس اسکلت بندی استخوانها بر رشته های فیبریل کلاژن که نرم و اسفنجی هستند استوار است . افزایش کلسیم و فسفر به این اسکلت است که استخوان را سخت و محکم می کند. در شرایط طبیعی ، تحمل وزن و کشش و فشار عضلات برای حرکت ، عضلات را سرحال و آماده ، میزان کلسیم استخوانها را به ویژه در قسمتهای متحمل وزن بدن در حد طبیعی نگاه می دارد. اما عدم فعالیت ، این شرایط را تغییر می دهد. در این وضعیت ، یعنی در شرایطی که ماهیچه ها و عضلات فعالیتهای لازم و روزمره را انجام نمی دهند. میزان کلسیم ذخیره و آماده برای پیوستن به استخوانها و رشته های مذکور تکافوی نیاز را نخواهد کرد . میزان جذب کلسیم از میزان ذخیره شده بیشتر می شود. به این ترتیب ، استخوانها پوک و نرم و سرانجام شکننده می شوند. این فرآیند جذب مجدد کلسیم و نابرابری آن با میزان کلسیم ذخیره همچنین باعث افزایش فشار بر کلیه هانیز می گردد که در جای دیگر به آن پرداخته خواهد شد. ایستادن یا راه رفتن با وسایل کمکی ، فشار طبیعی وزن را به بدن برمی گرداند، ماهیچه ها و عضلات را سرحال و آماده می سازد ، میزان کلسیم استخوانها را در حد طبیعی نگاه می دارد و به این ترتیب از پوک شدگی و نرمی استخوانها جلوگیری می کند.

اسپاسم عضلانی و انقباض مفاصل :

اسپاسم یعنی انقباض ناگهانی ، شدید و غیر ارادی یک یا چند عضله که با درد و اختلال در کار عضلات همراه است. فقدان حرکت و عدم کشش عضلانی ممکن است به اسپاسم منجر شود. البته برخی از آسیب دیدگان نخاعی ممکن است به علت نوع آسیب دیدگی خود ، درد ناشی از اسپاسم را احساس نکنند.

اسپاسم می تواند درصورت ادامه به نسوج عضلانی ، تاندونها یا زردپی که متصل کننده عضله به استخوان و غضروف است و باطها که در به هم پیوستن ونگهداری استخوانها مهم هستند ، صدمه بزند و به کج شدگی مفاصل منجر شود. اصولا” هر گونه کاهشی در دامنه طبیعی حرکت مفصل ، انقباض یا جمع شدگی نامیده می شود. هنگامی که انقباض دائمی ( اسپاسم ) عضله ، مانع از انجام حرکت کامل یک مفصل میشود شخص دچار جمع شدگی می گردد و ممکن است توانایی کسب مهارت را از دست بدهد. به این ترتیب ، شخصی که احتمال داشت بتواند راه برود ، اگر جمع شدگی زانو مانع راست کردن پایش بشود ، این امکان را از دست می دهد . انقباض مفاصل زانو ، بالای ران و دیگر مفاصل متحمل وزن بدن ، همچنین سبب ایجاد اشکال در ایستادن شخص به صورت قائم خواهد شد. ایستادن فرد ، راه رفتن با وسایل کمکی ، انجام تمرینهای حرکتی ، ورزش و کششهای عضلانی می تواند مانع پدید آمدن اسپاسم شود و دامنه طبیعی حرکت مفاصل را به آنها بازگرداند. واقعیت این است که ایستادن فرد ، به کاهش یا حذف تمامی ۱۲ عارضه از کاهش تحرک کمک می کند.

کج شدن استخوانها :

بیشترین میزان کلسیم دریافتی روزانه اشخاص ، برای حرکت عضلات و استحکام و بازسازی استخوانها مصرف می شود. وقتی بعلت آسیب دیدگی ، عضلات مورد استفاده قرار نمی گیرند. استخوانها دچار کلسیم زدایی می شوند. کلسیم موجود در بدن و مقداری که در رژیم غذایی وجود دارد بیش از حد طبیعی شده و شروع به جمع و ذخیره شدن می کند که معمولا” در مفاصل ران و زانو تشکیل می شود. این ذخایر مانع حرکت کامل مفصل می شوند. محدودیت د رعملکرد طبیعی مفصل مشکل جدی است ، اما اگر کنترل نشده بماند ، این ذخایر می تواند نهایتا” به یکپارچگی کامل مفصل منتهی گردد و در حالی که این جوش خوردن ، بیشتر در مفاصل کوچک نظیر بند انگشتان پا یا مچ پا اتفاق می افتد، می تواند حتی د رمفصلهای بزرگتر هم پدیدار شود. هر یک از موارد فوق می تواند به محدودیت بیشتر فعالیت جسمی بیانجامد و در نتیجه ، به از دست دادن توانایی شخص آسیب دیده نخاعی منجر گردد.

سنگهای ادراری ، عفونت ادراری و از کارافتادن دستگاه ادراری :

احتمالا” یکی از جدیترین خطرات ممکنه ناشی از کاهش تحرک ، امکان بروز نابسامانیهای دستگاه ادراری است که از فعالیت اندک و ماندن در وضعیت خوابیده یا نشسته پدید می آید. یکی از عمده ترین علل مرگ در بیماران آسیب دیده نخاعی ، از کارافتادگی کلیوی است ، اگر چه کلیه ها محل اصلی آسیب نیستند و نارساییهای کلیه در اثر اختلال در اعصاب کنترل کننده مثانه به وجود می آیند . در این وضعیت ، عضلات کنترل کننده ادرار دیگر کار نمی کنند . در نتیجه ممکن است مثانه کاملا” خالی نشود یا بیش از اندازه پر گردد ( در نتیجه از دست دادن حس درشخص ) و سبب جریان یافتن ادرار به عقب و به سمت کلیه ها شود. این فشار به عقب باعث صدمه به نسوج کلیه می شود و می تواند نهایتا” به از کار افتادن کامل کلیه منتهی گردد. همچنین ادرار باقیمانده د رمثانه ( که هم سبب از دست رفتن حالت تخلیه طبیعی و هم ویژه در معرض خطرعفونت باکتریایی هستند چرا که غیر ممکن است از آلودگی باکتریایی در حین کارگذاشتن سوند پرهیز نمود. اگر عفونت پیش بیاید می تواند به راحتی به داخل میزنای ( لوله ای که ادرار را به مثانه می آورد ) و نهایتا” کلیه ها گسترش پیدا کند. یک مشکل دیگر دستگاه ادراری تشکیل سنگهای ادراری ( سنگ مثانه یا کلیه ) می باشد . چنان که قبلا” اشاره شد، ممکن است کلسیم زیادی در بدن شخص بی تحرک یا کم تحرک وجود داشته باشد . از آنجا که مشکل بار کلسیم بر عهده کلیه ها قرار دارد ، ممکن است ذخایر کلسیم در کلیه ها یا مثانه جمع شود و سبب ایجاد سنگهایی گردد که مانع جریان عادی ادرار در دستگاه شود و عمل تصفیه طبیعی ناخالصیهای خون را متوقف کند.

تمرینهای ورزشی به ویژه ایستادن و راه رفتن با کمک دیگران امکان عفونت و ایجاد سنگ را به چهار طریق کاهش می دهد. نخست ، خالی کردن مثانه در وضعیت ایستاده بسیار کاملتر است و بنابراین خطر عفونت را کاهش می دهد . دوم ، تمرین ورزشی موجب مصرف مقداری از کلسیم بدن در عضلات می شود که به کاهش بار کلسیم در دستگاه ادراری و کاستن از خطر ذخایر کلسیم در اعضای دستگاه ادراری می انجامد . سوم فعالیت بدنی ، سرعت گردش خون را بالا می برد ، توانایی بدن برای مقابله با عفونتها را افزایش می دهد . اجازه میدهد کلیه ها بهتر کار کنند و در مجموع سلامتی شخص را بهبود می بخشد . چهارم ، گذاشتن وزن بدن روی عضلات مربوط به استخوانها از طریق ایستادن و راه یافتن ، اجازه می دهد که با تاخیر یا حذف کلسیم زدایی در استخوانها ، میزان کلسیمی که باید توسط دستگاه ادراری تصفیه شود ، کاهش یابد.

یبوست و فشار مدفوع :

وضعیت ثابت خمیده در آسیب دیدگان نخاعی ، به ویژه به ایجاد یبوست کمک می کند ، چرا که این وضع به از دست دادن قدرت انقباضی عضلات دیواره روده بزرگ و فقدان کشش جاذبه ای منجر می شود . برای فرد آسیب دیده نخاعی فعالی که پر تحرک است یبوست نباید مشکلی همیشگی باشد ، زیرا در انتقال از تختخواب به ویلچر و نشستن و ایستادن ، حرکت انجام می شود . بطور کلی ، هرچه قدر شخص فعالتر باشد ، خطر اینکه یبوست مسئله ای جدی شود کمتر خواهد بود . حرکت دادن تمام بدن نظیر غلتیدن از یک پهلو به پهلوی دیگر ، تغییر وضعیت ، ایستادن، و دیگر حرکتهایی که در آنها عضلات تنه و شکم فعال می شوند ( حال یا حرکات به صورت اکتیو- حرکت توسط خود شخص و یا بصورت پاسیو فعالیت به کمک دیگران ) یا ماساژ دادن آنها می تواند به حفظ وضع طبیعی عضلات غیر ارادی روده بزرگ کمک کند و از فشردن مواد در روده جلوگیری نماید.

ناراحتیهای تنفسی :

دیافراگم – به معنی عضله اصلی در عمل تنفس – توسط اعصاب محیطی که در ناحیه گردن به طناب نخاعی متصل می شود . تحریک می گردد. بنابراین صدمه ای به نخاع در ناحیه مهره های ۲و۳و۴ گردنی ، عمل تنفس طبیعی را با اشکال روبرو خواهد کرد. شخصی با ضایعه در ناحیه پایین – مثلا” دربخش بالایی قفسه سینه – البته قادر به تنفس خواهد بود ، زیرا دیافراگم هنوز به طور عادی عمل می کند ، اما همین شخص به دلیل از دست دادن کنترل عضلات بین دنده ای فقط ۵۰% ظرفیت عادی تنفسی را خواهد داشت . حتی ضایعه ای در سطح پایین تر – مثلا” در ناحیه تحتانی قفسه سینه یا ناحیه فوقانی کمر- ممکن است دستگاه تنفسی را مختل کند ، زیرا توانایی سرفه کردن را کاهش می دهد. سرفه جنبه مهمی از تنفس عادی است . زیرا اگر مواد ترشحی نظیر خلط ، در ریه ها جمع شود ، سرفه قوی مجراهای تنفسی را باز نگه می دارد. بنابراین شخص آسیب دیده نخاعی در معرض خطر ناشی از ناراحتیهای تنفسی مثل عفونت ها ، سینه پهلو ، مسدود شدن مجراهای تنفسی قراردارد که ممکن است به انبساط ناقص ریه ها و متلاشی شدن بخشهای کوچکی از آنها منتهی شود . فعالیت بدنی به کاهش خطر مشکلات تنفسی کمک می کند. زیرا سبب می شود شخص عمیق تر نفس بکشد و به این ترتیب رطوبت بیشتری را از ریه خارج سازد. اگر این رطوبت از ریه خارج نشود، ممکن است یا جمع شده و مجرای تنفسی را مسدود کند و یا محیطی گرم و مرطوب برای رشد و انتشار عفونت فراهم سازد. البته فعالیت جسمی تنها راه کاهش خطر ناراحتیهای تنفسی نیست . دیگر انواع درمان تنفس و دم نیز می تواند جهت کمک در این زمینه مورد استفاده واقع شود . لیکن تمرینهای بدنی قطعا” در مقابله با آثار بد و بالقوه کاهش فعالیت جسمی کمک خواهد نمود.

عوارض گردش خون :

غالب مردم به این امر واقف اند که کاهش تحرک موجب اختلال در جریان طبیعی خون می شود ، در صورتیکه تمرینهای منظم ، آن را بهبود می بخشد . اما شاید جریان طبیعی خون برای شخص آسیب دیده نخاعی مهمتر از شخص سالم است ، زیرا خطر ابتلاء به اختلالهای ثانوی استخوانی ، ذخایر کلسیمی ، عفونتها ، اختلالهای تنفسی و یبوست و در شخص کم تحرک بسیار بیشتر است . بطور کلی هر چه گردش خون بهتر باشد ، توانایی بدن برای دفاع در برابر اختلالهای بالقوه بیشتر است .کاهش تحرک ، به نارسایی در جریان گردش خود می انجامد و اختلال در گرش خون هم موجب فقدان کامل سلامتی و بروز عوارض جدی می گردد. عامل اصلی در جریان خون قلب است. از آنجا که قلب عضله است. در نتیجه عدم فعالیت مانند هر عضله دیگر بدن دچار تحلیل عضلانی خواهد شد. در این صورت قلب ضعیف شده نمی تواند در هر انقباض به همان حجم قبلی خون را بیرون بفرستد. در نتیجه باید سریعتر تلمبه بزند تا مقدار خون لازم را به نسوج بدن برساند. حفظ عضله قلب در وضعیتی قوی و سالم به کمک تمرین جسمی و از طریق درمان طبی ، ورزش ، تفریح ، یا دیگر فعالیتها جریان خون را بهبود خواهد داد و بدین ترتیب ، از خطرهای بالقوه خواهد کاست .

لخته های وریدی :

یکی از جدیدترین عوارض بالقوه اختلال در گردش خون ، تشکیل لخته های خون در وریدها است. جریان عادی خون از وریدها ، بطور عمده با حرکت عضلات اسکلتی میسر می شود. پس از اتوموبیل سواری برای مدتی طولانی ، پاهای انسان خشک و ذهن او اندکی کند می شود. برعکس یک راهپیمایی کوتاه و سریع پس از مدتی پشت میز نشستن می تواند ذهن را تازه و به شخص کمک کند که بهتر بیندیشد. بسیاری از این بهبود وضعیتها ناشی از این واقعیت است که با فعالیت جسمی ، خون بهتر جریان می یابد و مغز هم با انرژی و اکسیژن اضافی بهتر کار می کند . اگر عدم فعالیت برای مدتی طولانیتر ادامه یابد ، چنان که شخص بیحرک یا کسی که فعالیت جسمیش بعلت آسیب دیدگی کاهش یافته ، چنین است امکان زیادتری وجود دارد که خون در پاها و شکم جمع شده و در وریدها لخته تشکیل گردد. انواع ورزش ، ایستادن و قدم زدن با استفاده از وسایل کمکی و تمرینهای بدنی اکتیو و پاسیو ( مانند ماساژ ) سبب بهبود گردش خون در داخل رگها می شود و احتمال تشکیل لخته ها وریدی را کاهش خواهد داد.

آمبولی ریوی :

آمبولی ، انسداد جریان خون است در اثر گیرکردن لخته ، حباب هوا یا غیره در شریان . لخته خونی که در ورید تشکیل می شود می تواند گاهی خود را آزاد کند و به قلب راه یابد . از اینجا خون به داخل شریانهای ریوی تلمبه می شود و سپس به میرگهای ریوی می رسد که در آنجا تبادل اکسیژن با دی اکسید کربن انجام می گیرد. لخته ای که از ورید وارد قلب شد می تواند به آسانی از قلب به ریه ها برسد . در سیستم شریانی ریه ها ، لخته سرانجام نخواهد توانست در شریانهای کوچک و مویرگها جلوتر برود . درجایی این لخته گیر کرده و مانع جریان طبیعی خون از آن قسمت ریه ها خواهد شد. آمبولی ریوی تهدیدی جدی برای سلامتی است و حتی ممکن است کشنده باشد. در این حالت نیز با افزایش تحرک به شیوه های مختلف ، می توان از این عارضه پیشگیری کرد.

کاهش فشار خون وضعیتی :

این کاهش فشار خون ، ناشی از وضعیت خاص جسمی می باشد یک خطر دیگر مرتبط با نارسایی گردش خون ناشی از بی تحرکی ، کاهش فشار در نتیجه حالت درازکش است . اگر خون در پاها و شکم جمع شود و شخص بخواهد بنشیند یا بایستد ، ممکن است فشار خون بطور ناگهانی افت کند . به این ترتیب فشار خود تا سطح خطرناکی پایین می آید . کاهش فشار خون وضعیتی به کاهش کارکرد کلیه و در واقع ، به نزول کارکرد همه دستگاههای عمده بدن ( از جمله پوست ) می انجامد . قلب نیز به کار کمتر عادت می کند و به این دلیل وقتی شخص به وضعیت ایستاده یا فعالیت جسمی بیشتر برمی گردد. تحت فشار قرار می گیرد. بنابراین ، باید تا حد امکان از وضعیت درازکش پرهیز کرد. و برنامه فعالیت جسمی تجویز شده نیز به طور مرتب از جانب شخص آسیب دیده نخاعی به اجرا در آید.

زخمهای بستر :

زخمهای بستر که به اسامی دیگری نیز خوانده می شود ، زخمهای ناشی از فشار ، زخمهای ناشی از وضعیت ثابت ، زخم تشک و …. بسیار ناراحت کننده ، غیر بهداشتی و از نظر معالجه پر هزینه هستند. این زخمها وقتی بوجود می آیند که شخص برای مدتی طولانی در یک وضعیت بنشیند یا دراز بکشد . فشار استخوان بر بافتهای عضلانی ، مثلا” در ناحیه لگن ، موجب انقباض عروق و توقف خون در رگهای آن قسمت میشود. بافتهایی که خون آنها قطع می شود در ظرف ۲ ساعت از بین می روند . مرگ بافتی ناشی از فقدان خون لازم انفارکتوس نامیده میشود. اگر جریان خون مجددا” و به سرعت آغاز نشود ، بافت فاسد شده چرکی خواهد شد و درحالی که فساد بافت ادامه می یابد ، زخم بزرگتر و بزرگتر می شود و از داخل به خارج می آید. بنابراین زخم بستر سوراخ یا شکافی در پوست و بافتهای نرم آن است که با عدم رسیدن خون کافی در نتیجه فشار مداوم و طولانی مدت ایجاد می گردد. معمولا” وقتی افراد فشار زیاد استخوان را بر بافت عضلانی احساس می کنند خود را جا به جا می کنند یا می ایستند و عضلات را به حالت کشش در می آورند . اما از آنجا که اشخاص آسیب دیده نخاعی اغلب در ناحیه آسیب دیده احساس درد یا ناراحتی نمی کنند ، متوجه نمی شوند که مشکلی درحال پدید آمدن است تا آن که برای رفع آسیب خیلی دیر میشود . زمانی که پوست بیمار علائم زخم فشار خون را نشان می دهد ، زخم نزدیک استخوان ممکن است به بزرگی یک سکه ۲۰ ریالی و به شدت عفونی باشد . بهبود این زخمها خیلی به طول می انجامد و معمولا” بسیار پر هزینه است . زخمهای بستر با تخفیف تناوبی ( در فواصل کوتاه و مرتب ) فشار از روی نقاط تحت فشار بدن ، صددرصد قابل پیشگیری هستند. اما تضمین بیشتر در برابر تشکیل این زخمها ناشی از فشار می تواند از طریق ورزش و تمرینهای بدنی منظم به دست آید. افزایش فعالیت به گردش خون بهتر می انجامد که خود به جلوگیری از زخمهای بستر کمک می کند. واگر زخمی ایجاد شود ، بهتر و سریعتر بهبود می یابد و از طریق تقویت سیستم ایمنی بدن کنترل بهتر عفونتها را تامین می کند.

اختلال در کنترل درجه حرارت بدن :

آخرین خطر بالقوه کاهش تحرک ، آسیب به سیستم کنترل دمای بدن است نشستن برای مدتی طولانی در یک وضعیت ثابت ، دمای ثابت بدن را به هم خواهد زد . قسمتهایی از بدن که در تماس با صندلی هستند ( پاها ، لگن و پشت ) طبیعتا” از جاهای دیگر ، مثلا” کف پنجه پا گرمتر می شوند . ممکن است جوش ، قارچ ، خشکی پوست ، و دیگر اختلالهای پوستی در نقاطی که در معرض درجه حرارت بیشتر و یا کمتر هستند ایجاد شود . حتی عواقب جدی تری مثل سرماخوردگی ، سینه پهلو ، عقیم شدن در مردان و بازهم نارسایی در گردش خون نیز ممکن است پیش بیاید . مانند دیگر خطرات بالقوه ناشی از کاهش تحرک ، اختلالهای مرتبط با آسیب به سیستم کنترل دمای بدن را می توان با ورزش منظم و فعالیت بدنی زیادی کاهش داد.

نتیجه :

همانطور که قبلا” تذکر داده شد ، کاهش تحرک امکان خطرات جدی را برای سلامتی شخص آسیب دیده نخاعی بوجود می آورد . همانگونه که این خطرهای بالقوه به بیماران آسیب دیده نخاعی گفته می شود آنان هم باید اهمیت برنامه تجویز شده ورزش روزانه و بهداشت شخصی خود را درک کنند. اگر برنامه ای تجویز نشده است ، مشاوران توانبخشی باید بیماران را تشویق کنند که در اولین فرصت ، این موضوع را با پزشک خود در میان بگذاراند. نکته اساسی که همیشه باید بخاطر داشت این است که غالب این اختلالهای ثانوی ، قابل پیشگیری اند در مورد آنهایی که قابل پیشگیری نیستند می توان با توجه مناسب از عوارضشان بطور قابل توجهی کاست . بطور کلی ، کلیه جانبازان عزیز و افرادی که دچار آسیب دیدگی نخاعی هستند و با مشکل کاهش تحرک روبرو هستند ، باید با کمک پزشک و مشاوران توانبخشی شیوه های مناسب افزایش تحرک خود را بیابند و با انجام مرتب آن در زندگی روزمره خود ، از عوارض احتمالی پیشگیری نمایند. واقعیت این است که درصورت اجرای مرتب برنامه های تجویز شده ، این عوارض صددرصد قابل پیشگیری هستند.

منبع: سایت مرکز ضایعات نخاعی جانبازان