مناسب‌سازی مدارس برای معلولان کافی نیست
این کم‌توجهی به معلولان فقط به مدارس یا دانشگاه‌های کشور ختم نمی‌شود، بلکه تاکنون مقوله مناسب‌سازی در هیچ‌نقطه کشور چندان مورد توجه نبوده است. چندی پیش هم انوشیران محسنی بندپی، رئیس سازمان بهزیستی، درباره مناسب‌سازی معابر کشور برای معلولان به «آرمان» گفت: «در سال‌های اخیر اقداماتی در زمینه مناسب‌سازی معابر انجام شده، اما کافی نیست.»باید دانست امکان تحصیل دانش‌آموزان معلول در میان دانش‌آموزان عادی در مدارس‌معمولی در صورتی فراهم می‌شود که ویژگی‌های ساختاری ساختمان مدرسه تغییر یابد و امکان رفت‌وآمد آسان و بی‌دردسر دانش‌آموزان معلول در آن وجود داشته باشد. در حال حاضر بیشتر کلاس‌ها در طبقات دوم به بعد ساختمان مدارس هستند و در طبقات اول اتاق‌های معلمان، مدیر مدرسه و کادر اداری وجود دارد و کلاس‌های درس در طبقه اول برگزار نمی‌شود. ساختمان‌های مدارس اغلب قدیمی هستند و ساختار آنها به‌گونه‌ای است که امکان رفت‌وآمد افراد معلول جسمی به‌راحتی در آنها وجود ندارد و آنها نمی‌توانند در مدرسه‌معمولی با این ساختار درس بخوانند. از نظر کادر آموزشی کشور بهتر است، دانش‌آموزان معلول در کنار دیگر دانش‌آموزان در مدارس‌عادی باشند، اما باید شرایط فیزیکی و ساختمانی مدارس نیز به اندازه نیاز فراهم باشد. اگر فرهنگسازی کافی برای حضور دانش‌آموزان معلول در مدارس صورت نگیرد، طبیعتا این دانش‌آموزان توسط دانش‌آموزان عادی مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. برای مثال، دانش‌آموز معلولی که در یک مدرسه عادی درس می‌خواند و از نظر شنوایی، بینایی یا محدودیت‌های حرکتی دچار مشکل است، توسط دانش‌آموزان دیگر مورد تمسخر قرار می‌گیرد و رفتارهای آنها در واقع به روح و روان او آسیب وارد می‌کند. همچنین جو کلاس به هم می‌ریزد و دبیر زمان زیادی را باید صرف نظم‌بخشیدن به فضای کلاس و دانش‌آموزان کند.
در حوزه مناسب‌سازی موفق نبودیم
رئیس انجمن مددکاری ایران گفت: افراد دارای معلولیت همیشه در جامعه ما وجود داشته‌اند، اما این اقشار تا سال ۱۳۸۳ کمتر مورد توجه قرار گرفتند؛ در این سال، قانون جامع حمایت از معلولان مصوب شد و نسبت به حقوق معلولان، تصریح شد. البته اسناد قبلی هم است که اشاراتی به حقوق معلولان داشتند. سیدحسن موسوی چلک ادامه داد: قوانین برای حقوق معلولان مشخص است، درحالی که اگر این حقوق در قانون هم نمی‌آمد، باید به‌عنوان یک شهروند، حق دسترسی برابر برای افراد دارای معلولیت فراهم می‌شد. او با اشاره به تشکیل دبیرخانه مناسب‌سازی در سازمان بهزیستی افزود: دبیرخانه هم در ابتدا چندان نتوانست اثربخش باشد، چون ماهیت مناسب‌سازی، یک ماهیت فرابخشی است. بهزیستی مسئولیت دبیرخانه را دارد، نه آنکه بتواند در همه دستگاه‌ها نفوذ کند. درضمن دستگاه‌هایی همچون راه و شهرسازی و شهرداری که طبق قانون مسئولیت دارند و حتی خود سازمان بهزیستی نیز دارای اماکن مناسب‌سازی‌نشده هستند.
معلولیت مانع تحصیل نیست
رئیس سازمان آموزش و پرورش کودکان استثنائی اجرای آموزش‌های تلفیقی را یکی از اهداف اساسی وزارت آموزش و پرورش دانست و گفت: نهادهایی همچون آموزش و پرورش باید خدمات خود را با ویژگی مخاطبانشان تطبیق دهند و در برنامه‌هایشان انعطاف ایجاد کنند. معلولیت مشکل فرد نیست، بلکه مشکل جامعه است. بنابراین هیچ‌فردی نباید به‌دلیل معلولیت یا بیماری از حق طبیعی خود، یعنی تحصیل، باز بماند. مجید قدمی با تاکید بر اینکه باید به سمتی حرکت کنیم که تمام مدارس کشور پذیرای دانش‌آموزان با نیازهای ویژه که دارای حداقل توانایی هستند، باشند، افزود: حضور کودکان نابینا، کم‌بینا، ناشنوا، کم‌شنوا و دارای معلولیت جسمی و حرکتی در مدارس‌عادی نیازمند فراهم‌سازی امکانات اولیه همچون سرویس بهداشتی مناسب، سطح شیبدار و… است. همچنین باید در آن مدارس معلمانی حضور داشته باشند که بتوانند با این کودکان ارتباط برقرار کنند.
مدرسه، شهر و جامعه تفکیک‌پذیر نیست
علاوه بر آموزش و پرورش، خانواده‌های کودکان با نیازهای ویژه نیز تمایل ندارند تا فرزندشان از ابتدا تفکیک شود و از مهارت‌های اجتماعی بی‌بهره بماند؛ به همین دلیل آنها می‌خواهند تا حد امکان فرزندانشان در مدارس‌عادی به تحصیل بپردازند، اما برخی از والدین دانش‌آموزان عادی مخالف این امر هستند و تاکید دارند کودکان با نیازهای ویژه باید در مدارس استثنائی تحصیل کنند. قدمی معتقد است: جامعه یا شهر را نمی‌توان برای تمام افراد جامعه تفکیک و افراد کم‌توان را از سایر مردم جدا کرد. بنابراین این فرهنگ، یعنی «حضور تمام کودکان در کنار یکدیگر» را باید از مدارس ترویج داد.
فراهم‌سازی امکانات برای آموزش‌های تلفیقی
با این وجود، تنها اعتقاد داشتن به آموزش تلفیقی پاسخگوی نیاز دانش‌آموزان با نیاز ویژه نیست، بلکه باید شرایط و امکاناتی فراهم شود تا این کودکان بتوانند در مدارس‌عادی بدون مشکل به ادامه تحصیل بپردازند؛ برای مثال حیاط مدارس باید برای دانش‌آموزان معلول دارای سطح شیبدار باشد و یا سرویس بهداشتی به‌گونه‌ای باشد که تمام دانش‌آموزان بتوانند از آن استفاده کنند. بنابراین لازم است مسئولان آموزش و پرورش علاوه بر نهادینه‌کردن این فرهنگ، بودجه مورد نیاز را برای آماده‌سازی و تجهیز در اختیار مدارس قرار دهند. قدمی تاکید کرد: در حال حاضر تلاش شده در هر منطقه حداقل دو مدرسه عادی برای حضور دانش‌آموزان با نیازهای‌های ویژه فراهم باشد که برای این امر علاوه بر تجهیز مدارس، معلمان را نیز برای آموزش آماده ساخته‌ایم. همچنین معلمانی را تحت عنوان «معلمان رابط» آموزش داده‌ایم تا علاوه بر رفع نیازهای آموزشی دانش‌آموزان با نیازهای ویژه و تکمیل روند آموزش بر نحوه عملکرد معلمان نظارت داشته باشند. او افزود: دوره‌های آموزشی و کتاب‌هایی که در برنامه آموزش تلفیقی در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد، تفاوتی با سایر دانش‌آموزان ندارد و نیاز نیست این دانش‌آموزان برای ثبت‌نام و حضور در مدارس‌عادی هزینه‌ای را پرداخت کنند.
رضایت از آموزش‌های برابر
نتایج بررسی‌های وزارت آموزش و پرورش نشان می‌دهد دانش‌آموزان با نیازهای ویژه که در مدارس‌عادی تحصیل می‌کنند، بسیار موفق‌تر از افرادی هستند که در مدارس استثنائی فارغ‌التحصیل شده‌اند. به‌گزارش آنا، رئیس سازمان آموزش و پرورش کودکان استثنائی در این زمینه گفت: میزان رضایت دانش‌آموزان با نیاز ویژه که از آموزش‌های تلفیقی بهره‌مند بودند، بسیار مناسب است، اما در برخی موارد دانش‌آموزان از وضعیت موجود احساس نارضایتی می‌کنند و تمایل دارند به مدارس استثنائی بازگردند. با این تفاسیر باید گفت تمام افراد جامعه و مسئولان آموزش و پرورش باید در نهادینه‌کردن «آموزش تلفیقی»، مناسب‌سازی مدارس و معابر برای حضور معلولان کوشا باشند، زیرا این امر علاوه بر برقراری عدالت اجتماعی و تحصیلی موجب ارتقای روحیه مشارکت‌پذیری، انسان‌دوستی، تعامل، همکاری و… در بین کودکان و علاوه بر آن باعث می‌شود، تمام کودکان برای حضور در جامعه آمادگی لازم را داشته باشند.