تصادفات، مهم‌ترین عامل ضایعات نخاعی در ایران
چند روز قبل انجمن حمایت از مصدومین نخاعی اعلام کرد : آمار بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی در کشور ما فراتر از آمارها و استانداردهای جهانی است.
نبود سیستم‌های محافظتی و ایمنی در اتومبیل‌ها و استاندارد نبودن اغلب جاده‌های کشور در کنار رعایت‌نکردن قانون، عوامل اصلی ایجاد سوانح و تصادفات رانندگی است که منجر به ضایعات نخاعی میشود به‌طوری‌که نماینده سازمان جهانی بهداشت نیز در این باره گفته است: آسیب‌های بسیار بالا ناشی از تصادفات رانندگی در ایران به‌دلیل عدم‌آموزش و آگاهی و سوء‌رفتارهای اجتماعی رانندگان است و رانندگان در جاده‌های ایران بسیار خشونت‌آمیز رانندگی می‌کنند. رانندگان در ایران با رفتارهایی بسیار تهاجمی و در حالت جنگ با یکدیگر برخورد می‌کنند. ضایعات نخاعی ناشی از تصادفات ، عوارض و پیامد های جبران ناپذیری به دنبال دارد که دانستن و رعایت آنها می تواند نقش بسیار مهمی در پیشگیری از این صدمات داشته باشد.
آسیب نخاعی عبارت است از صدمه‌ای که به طناب نخاعی وارد میشود. آسیب نخاعی ممکن است به‌صورت مستقیم در اثر ضایعه خود نخاع به‌وجود بیاید یا اینکه به‌طور غیرمستقیم به‌دلیل آسیب استخوان‌ها، بافت‌ها یا عروق خونی اطراف آن ایجاد شود.
هر نوع عاملی که باعث صدمه به نخاع شود، می‌تواند آسیب نخاعی را به‌وجود آورد. تصادفات وسایط نقلیه، سقوط، آسیب‌های ورزشی (به‌خصوص شیرجه در آب‌های کم‌عمق)، حوادث صنعتی و حین کار، جراحات حاصله از شلیک گلوله، درگیری‌های بدنی و سایر عوامل می‌توانند ضایعات نخاعی را فراهم آورند.
به گفته متخصصان، اگر ضایعه وارده به نخاع کوچک باشد، می‌تواند باعث ضعیف‌شدن آن شود (ازجمله ضایعات نخاعی حاصل از آرتریت روماتوئید یا استئوپروزیس) یا اینکه ممکن است کانال نخاعی که از نخاع حفاظت می‌کند، به‌دلیل فرایند طبیعی افزایش سن بیش از حد دچار تنگی شود (استنوزیس نخاعی). ضربات مستقیم نظیر بریدگی‌ها هم می‌توانند باعث آسیب طناب نخاعی شوند، به‌خصوص اگر استخوان‌ها یا دیسک‌ها آسیب‌دیده باشند. خردشدن استخوان‌ها (برای مثال خرد شدن مهره‌های ستون فقرات) یا پارگی فلزات (مانند تصادفات رانندگی) می‌توانند باعث بریدگی یا آسیب طناب نخاعی شوند.
آسیب‌های مستقیم نیز می‌توانند درصورت کشیده شدن طناب نخاعی، اعمال فشارهای جانبی یا فشردگی ستون فقرات ایجاد شوند. این مشکلات می‌توانند درصورت پیچ خوردگی بیش از حد سر، گردن یا پشت به هنگام تصادفات به‌وجود آیند.
خونریزی، انباشته شدن مایعات و تورم در نواحی داخلی یا خارجی نخاع (اما در داخل کانال نخاعی) می‌تواند ایجاد شود. تجمع خون یا مایعات می‌تواند باعث فشار برطناب نخاعی و آسیب آن شود.
اکثر آسیب‌های نخاعی در افراد جوان و سالم اتفاق می‌افتد. مردان بین ۱۵ تا ۳۵سال بیشترین مبتلایان را تشکیل می‌دهند. میزان مرگ‌ومیر در نوجوانان دچار ضایعات نخاعی بیشتر است.
ازجمله عوامل خطر می‌توان به شرکت در فعالیت‌های بدنی خطرناک، استفاده‌نکردن از تجهیزات ایمنی به هنگام کار یا بازی یا شیرجه زدن در آب‌های کم عمق اشاره کرد. دکتر ابوالفضل نجاران، متخصص مغز و اعصاب و عضو هیأ ت علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش در این باره می گوید: طناب نخاعی که یکی از معجزات خلقت بشر است، مسیری است که از قاعده مغز شروع شده و در طول ستون فقرات و در کانالی تخصیص‌یافته به نام کانال نخاعی که از هر طرف کاملا محافظت شده و برای عملکردهای خاصی تکامل یافته است، قرار دارد.
میلیون‌ها رشته و سلول عصبی در این مسیر به ظاهر باریک وجود دارند که هر یک از آنها عملکرد ویژه‌ای دارند و این کار را با ظرافت و مهارت هر چه تمام‌تر انجام می‌دهند. در مقابل هر سوراخ بین مهره‌ای (که بین ۲مهره مجاور قرار دارد) یک جفت ریشه عصبی از نخاع بیرون رفته و برای ارسال یا بازگرداندن سیگنال‌های محیطی به مراکز بالاتر به سمت اندام‌ها و ارگان‌های مختلف بدن می‌روند. کمتر جایی از بدن را می‌توان نام برد که حداقل چند رشته عصبی در آن موجود نباشد!
برخی از اعمال روزمره بدن اصولا توسط نخاع و مراکز عصبی موجود در آن رهبری می‌شوند که اینها را اعمال رفلکسی می‌نامیم و نقش مهمی در عملکردهای بدن ما دارند.
آسیب نخاع یا ریشه‌های عصبی آن می‌تواند بسته به محل درگیری، بخشی یا تمام اعمال این قسمت‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده و اختلالاتی در کنترل ارگان‌ها و اندام‌های مختلف پدید آورد که باعث می‌شودپیام‌ها به نخاع و مراکز بالاتر ارسال نشده یا پیام‌های ارسالی از مغز یا سایر مراکز، به مناطق مختلف بدن نرسد.
اختلال در تعریق، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، فلج اندام‌ها، تغییرات فشار خون و… از جمله تظاهرات این اختلالات هستند.
پیش آگهی این بیماران به چند فاکتور اصلی بستگی دارد؛ محل و وسعت ضایعه، نحوه و زمان رسیدگی به بیمار و نیز درمان‌های جانبی متعاقب درمان‌های اولیه (اقدامات بازتوانی). برای مثال ضایعاتی که نخاع را در سگمان‌های بالای‌گردن درگیر کرده باشند، می‌توانند با ایجاد اختلال در فعالیت مراکز تنفس و عضلات تنفسی، بیمار را از پا در آورند.
آسیب‌های بالاتر از نواحی سگمان هفتم پشتی نیز باعث اختلال در سیستم‌های تنظیم فشار خون شده و می‌توانند پیش آگهی بیمار را دستخوش تغییر کنند.
درمان دیررس و بی‌توجهی به مسائل بسیار مهم اما به ظاهر ساده در درمان‌های اولیه این بیماران نیز می‌تواند مخاطرات جدی به دنبال داشته باشد و بهبودی آنها را به تأخیر اندازد. نحوه جابه‌جا‌کردن این افراد در صحنه سانحه و در مراکز اولیه درمانی، کنترل دقیق فشار خون و برقراری راه هوایی مناسب، تجویز داروهای خاصی که در این زمینه ارزشمندند (به صلاحدید پزشک مربوطه) و انجام مداخله بموقع درمان‌های دیگر از قبیل عمل جراحی جهت دکمپرسیون و فیکساسیون ستون فقرات نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در پیش‌آگهی نهایی این بیماران خواهد داشت.
علائم آسیب‌های نخاعی
علائم آسیب‌های نخاعی متفاوت بوده و تا حدی به محل ضایعه بستگی دارد. به طور کلی آسیب‌های نخاعی باعث ضعف و از بین رفتن حس در پایین سطح ضایعه می‌شوند. ضایعات پایین‌تراز نخستین مهره‌کمری موجب آسیب نخاعی نمی‌شود.آسیب نخاعی یک فوریت پزشکی محسوب میشود و لازم است که سریعا مورد رسیدگی قرار گیرد.
مسئولان مراقبت‌های پزشکی یکسری معاینات ازجمله معاینات مربوط به وضعیت اعصاب را انجام می‌دهند. این معاینات می‌توانند به تشخیص محل دقیق ضایعه که قبلا نامشخص بوده، کمک کنند. امکان دارد بعضی از واکنش‌های مصدومین غیرطبیعی یا از بین رفته باشد اما به محض اینکه میزان ورم کاهش پیداکند، برخی واکنش‌ها می‌توانند به حالت عادی برگردند.دان آسیب‌های طناب نخاعی
به گفته متخصصان ، آسیب نخاعی یک فوریت پزشکی است که به منظور کاهش اثرات طولانی مدت آن باید در اسرع وقت مورد توجه قرارگیرد. بنابراین فاصله زمانی بین بروز ضایعه و اجرای اقدامات پزشکی، عامل بسیار مهمی در اثرات حاصل از آن محسوب میشود.
معمولا بعد از بهبودی آسیب‌های حاد، اقدامات گسترده‌ای مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی و سایر برنامه‌های توانبخشی ضرورت پیدا می‌کنند. توانبخشی به افراد آسیب‌دیده کمک می‌کند تا بتوانند ناتوانی‌های حاصل از آسیب نخاعی را به حداقل برسانند.
داروهای خوراکی زیادی هستند که می‌توانند اسپاسم را کاهش دهند. یکسری از داروها نیز با تزریق به داخل کانال نخاعی یا تزریق سم بوتولینوم به داخل عضله به کاهش اسپاسم کمک می‌کند. درمان درد با استفاده از داروهای ضددرد، شل‌کنند‌های عضلانی و کیفیت فیزیوتراپی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.
منبع: همشهری آنلاین