اصول ایمنی ورزش کردن روی ویلچر

بیشتر تکنیک ها و اصولی که در مورد ورزش کردن افراد عادی جامعه مطرح هستند ، برای کاربران ویلچر نیز کاربرد دارد . اما ، خود ویلچر برای کاربران آن ، چالش های منحصر به فردی را ایجاد می کند . شبیه بدن مردم ، ویلچرها نیز دارای ابعاد مختلفی هستند و ویژگیهای متنوعی دارند . در هر حال ، هر کسی برای تامین ایمنی خود ، باید از محدودیت های ویلچر خود ، به خصوص وضعیت ثبات و مرکز ثقل و ارتفاع پشتی آن آگاهی کامل داشته باشد :

وضعیت ثبات ویلچر و مرکز ثقل

هنگام ورزش کردن روی ویلچر ، اولین نگرانی این است که ویلچر حرکت نداشته باشد . البته این موضوع که ترمز ویلچر نمی تواند هنگام اجرای حرکات ورزشی ، ویلچر را ثابت نگه دارد ، غیرعادی نیست . حتی ، امروزه خیلی از ویلچرهای ورزشی دارای ترمز نیستند . اما معمولا” اجرای تمرینات ورزشی پایین تنه و یا حرکات دو طرف بدن یا نزدیک به بدن نظیر تمرینات عضله دوسر بازو هیچ مشکلی را ایجاد نمی کنند ، اما به احتمال زیاد افراد ویلچری هنگام انجام ورزشهای بالای سر مانند پرس شانه تا حدی با مشکل مواجه خواهند شد .

دومین نگرانی هنگام ورزش کردن روی ویلچر ” ثبات ویلچر” است . ثبات ویلچرهمیشه تحت تاثیر مرکز ثقل قرار دارد . در برخی از ویلچرهای ورزشی می توان به سادگی با حرکت دادن صفحه محور به سمت جلو ، مرکز ثقل را به سمت جلوی صندلی منتقل نمود . این کار باعث می شود که امکان چرخش های سریعتر و با سرعت بیشتر امکان پذیر شود . همچنین نیروی مورد نیاز برای فشار به پشتی صندلی را نیز کاهش می دهد . البته هنگام انتقال صفحه محور و یا مرکز ثقل به جلو ، قبل از انجام تمرینات بالای سر ، باید اطمینان پیدا کنید که صندلی به اندازه کافی تثبیت شده باشد .

بطورکلی شما می توانید با توجه به موارد زیر ، ثبات ویلچرتان را به روشهای مختلفی بهبود ببخشید :

• وزن لبه جلویی ویلچر را می توانید با قرار دادن کیسه های ماسه ای در پشت ویلچر کم کنید .
• همچنین می توانید کیسه های ماسه ای را مستقیما” در پشت ویلچر بگذارید تا از هر گونه جابجایی یا واژگونی به سمت جلو یا عقب جلوگیری شود .
• پشت ویلچر خود را مقابل یک دیوار قرار دهید . اطمینان حاصل کنید که کیسه های ماسه ای در جلو و پشت چرخ ها به همان روش قرار گرفته باشند .
• در صورت امکان دسته های ویلچر را به یک میز بلند یا کوتاه قلاب کنید . احتمالا” چنین میزی در محیطهای اجتماعی وجود ندارد ، اما در بیشتر مراکز توانبخشی می توانید یکی از آنها را پیدا کنید .
• یک یار تمرینی برای نگه داشتن ویلچر تان داشته باشید . احتمالا” این روش چندان مورد پسند نیست ، چرا که به فرد اجازه نمی دهد که استقلال کامل داشته باشد .

وضعیت ارتفاع پشتی

ارتفاع پشتی باید متناسب با اولویت شخصی و بر اساس سطح ضایعه ، وضعیت حسی و تعادل تعیین شود . با وجود آسیب نخاعی ، قانون کلی این است : هر چه سطح ضایعه بالاتر باشد ، نیاز به تعادل و ثبات بیشتر است و باید تکیه گاه پشتی هم در سطح بالاتری قرار گیرد .

البته برخی از افراد ، به خصوص ورزشکاران ویلچری ، ممکن است از یک تکیه گاه کوتاهتر استفاده کنند . چرا که این موضوع باعث افزایش تحرک فرد می شود ، ضمن اینکه باعث ارتقاء راحتی و ثبات نیز می شود . اما توجه داشته باشید که با کوتاه بودن ارتفاع پشتی ، ممکن است برای اجرای تمرینات بالای سر با مشکل مواجه شوید .

یک اصل مهم دیگر که باید به خاطر بسپارید این است که بدون تثبیت پاها ، حتی با داشتن یک بالاتنه قوی ، از جمله عضلات شکم و پشت قوی ، انجام تمرینات بالای سر ممکن است برای شما مشکل باشد .

بنابراین ضمن توجه به تثبیت ویلچر می توانید از یکی از گزینه های مشابه زیر بهره ببرید . لذا پیشنهاد می شود یکی از موارد زیر را امتحان کنید :

• برای داشتن یک تکیه گاه مطمئن ، ویلچر خود را طوری مستقر کنید که پشت آن به سمت دیوار باشد .
• هنگام اجرای تمام تمرینات بالای سر ، یک یار تمرینی داشته باشید .
• تمرینات بالای سر را یک طرفه اجرا کنید و از دست غیر ورزشی خود برای حفظ تعادل استفاده کنید .
• برای انجام تمرینات بالای سر ، به روی یک صندلی با پشتی بلندتر جابجا شوید .
• برای انجام تمرینات بالای سر به جای استفاده از وزنه های آزاد ، ازدستگاههای ورزشی استفاده کنید . در این صورت بدون نیاز به حفظ تعادل وزنه ، می توانید با خیال راحت و این و به طور مستقل برنامه های ورزشی خود را انجام دهید .

طرز استقرار بدن و ثابت کردن آن با استفاده از نوار یا کمر بند

برای یک فرد ویلچری یک وضعیت متعادل ، ایمن و با ثبات ، یک ضرورت است تا بتواند تمرینات بالاتنه را به خوبی انجام دهد . طرز قرار گرفتن بدن واستقرار مناسب بدن می تواند تا حد زیادی بر روی وضعیت ماهیچه ها تاثیر گذاشته و هر یک ازآنها را جداگانه تنظیم کند . قرارگرفتن مناسب بدن ، در کسانی که دچار آسیب سر یا فلج مغزی شده اند ، از رفلکسهای اولیه حاصل از اسیبهای آنها جلوگیری می کند . بنابراین بدون توجه به نوع ناتوانی ، ثبات وضعیت استقرار بدن و تعادل بالا تنه در حین ورزش می تواند بر روی تعادل بدن تاثیر گذارباشد .

دستورالعمل کلی برای طرز قرار گرفتن قسمتهای مختلف بدن و تثبیت آن ها با کمربند یا نوار .

سر :

هنگام انجام تمرینات بالاتنه و پائین تنه ، برای جلوگیری از تاثیر رفلکسهای حاصل از آسیب دیدگی ها ، ، سر و گردن باید در یک موقعیت خنثی قرار گیرند .

تنه.

وضعیت استقرار تنه یا بدن در حین اجرای تمرینات بالاتنه و پائین تنه ، باید صاف ، تثبیت و ایمن باشد تا از جایگزینی عضلات جلوگیری شود . برای حفظ تنه و تعادل می توان از یک باند یا کمربند کشی به دور بدن و ویلچر استفاده نمود

توصیه بر این است که باند کشی برای افراد ی استفاده شود که تا حد متوسطی دچار ضعف تعادل تنه هستند. کشسان بودن باند تا حدی باعث کنترل بدن می شود ، چرا که با کمک آن ، در طی اجرای ورزشهای بالاتنه و پائین تنه ، ماهیچه های بدن منقبض شده و به حفظ تعادل و ثبات بدن کمک می شود . هر چه کنترل بالا تنه بیشتر باشد ، باید باند کشی شل تر بسته شود . افراد دارای کنترل تعادل در حد متوسط تا شدید می توانند از کمربند یا باندهای غیر کشی استفاده کنند . برای مثال ، اگر کسی هیچ گونه کنترلی روی عضلات بالاتنه ( در نواحی شکم یا پشت ) نداشته باشد ، هنگام انجام ورزشهای دست می تواند برای تثبیت بدن خود روی صندلی از یک باند غیر کشی استفاده کند .

کسانی که کنترل بالا تنه خوبی دارند ، ممکن است دوست داشته باشند که دسته صندلی را بردارند تا آزادی بیشتری برای حرکت پیدا کنند .

اندام های بالاتنه .

در برخی از افراد ی که دچار ضایعاتی مانند آسیب سر، سکته مغزی یا فلج مغزی شده اند ، ممکن است اندامهای فوقانی تا حد زیادی تحت تاثیر آسیب قرار گرفته باشند . در خیلی از موارد ، هنگامی که سمت مخالف در حال ورزش است ، بالاتنه بیشتر در گیر می شود . بنابراین معمولا” مهارکردن اندامهای غیر ورزشی به دسته صندلی و تثبیت آنها در یک موقعیت خنثی مفید است . همچنین می توانید دست را زیر کمربند ایمنی ویلچر خود مهار کنید .

اندامهای پائین تنه .

در افرادی که دچار فلج مغزی ، ام اس ، آسیب های سر و آسیب های نخاعی هستند ، عضلات پائین تنه اغلب یک الگو باز شونده دارند یا وضعیتی دارند که از طریق حرکت انبساطی تنه ، لگن و مفصل زانو ، چرخش مفصل ران و چرخش داخلی و خم کردن قوزک پا ( یعنی جمع کردن دادن انگشتان پا به سمت پایین ) توصیف می شود .

• اگر اسپاسم باعث ایجاد مشکل در وضعیت استقرار بدن می شود ، هنگام انجام ورزشهای بالاتنه باید اندامهای پائین تنه را بطور ایمن در حالت خم بودن کامل قرار داد . این وضعیت می تواند باعث تفکیک فعالیت باز شدن پائین تنه شده و وضعیت استقرار باسن و تنه نسبت به پشت صندلی ویلچر را ایمن نگه دارد . عبور دادن یک نوار یا کمربند ایمنی از زیر ویلچر و قرار گرفتن آن بصورت متقاطع از روی انتهای ران می تواند ایمنی فرد را روی ویلچر تامین کند .
• اگر مفصل ران ها مدام باز می شود ، ممکن است زاویه ایده آل ۹۰ درجه بین ران و زانو ، با افزایش خم نمودن مفصل ران نیاز به اصلاح پیدا کند . بالا بردن زیرپایی ها نیز می تواند قابلیت خمیدگی ران را افزایش دهد . اگر نتوان زیرپایی ها را بالا برد ، می توان از یک نوار در بالای تکیه گاه استفاده نمود تا باعث افزایش قابلیت خم شدن ران و زانو گردد.
• همچنین می توان نوارها را در اطراف جلوی جاپایی ها بکار گرفت تا از باز شدن زانو و دور شدن مفصل ران هنگام انجام ورزشهای بالاتنه جلوگیری شود .

مراقبتهای کلی مربوط به ثبیت بدن هنگام استفاده از نوار یا کمر بند

• موضوع مهم هنگام استفاده از نوار این است که از قسمتهای دچار کاهش حس یا فقدان حس که معمولا” به دنبال آسیب های نخاعی ، سکته مغزی، آسیب های سر، و ام اس به وجود می آیند ، آگاهی کامل داشته باشیم . به خاطر داشته باشید که مناطق بی حس بدن یا دچار کم حسی مستعد آسیبهای پوستی هستند . بنابراین تمام قسمتهایی که بسته می شوند ، باید از نظر وجود قرمزی بطور مرتب بررسی شوند .بهتر است نوارها حداقل ۲ اینچ (حدود ۵ سانتیمتر ) پهنا داشته باشند ، تا سطح تماس آنها با پوست بیشتر باشد . نوارهای نازک تر ممکن است مانند تورنیکت فشار بیش از حدی را روی یک منطقه وارد کنند . بنابراین همواره نسبت به تغییر رنگ پوست یا تورم ایجاد شده در زیر نوار هوشیار باشید . اگر چیزهای غیر عادی مثل ” سوزن سوزن شدن ” احساس می کنید ، باید بدانید که زمان شل کردن و تنظیم نواراست ، چرا که در چنین حالتهایی احتمالا” نوار یا کمر بند روی یک عصب اصلی یا رگ خونی قرار گرفته است . به عنوان یک قاعده کلی ، همه نوارها باید بین هر سری حرکت ورزشی آزاد شوند .
• اگرهنگام اجرای تمرینات ورزشی ، می خواهید که پاها را بوسیله یک نوار به یک نیمکت مانند نیمکت مخصوص پرس ببندید ، قبل از بستن نوار ، پاها را دراز کنید تا احتمال ایجاد اسپاسم در پاها کاهش پیدا کند .
• هر کس که دارای سابقه مشکلات ناحیه لگن ، دررفتگی مفصل ران یا تعویض کامل مفصل ران است ، خیلی باید مراقب باشد چرا که نوار بندی پائین تنه می تواند باعث تشدید اسپاسم پاها شود .
• اندام های تحتانی باید طوری قرار گیرند که تا حدی مفصل ران و زانو دارای خمیدگی باشند . این حالت موجب شل شدن ماهیچه ها شده و از ایجاد اسپاسمهای عضلانی جلوگیری می کند . در چنین شرایطی بهتر است که زیر زانو یک بالش گرد ، حوله، یا یک متکا قرار دهید .
• چنانچه نوار بندی برای حفظ تعادل ضروری است ، اما اسپاسم رخ می دهد ، باید یک نوار در بالای ران ببندید تا بدون وارد شدن فشار اضافی روی تاحیه لگن ، ثبات خوبی روی نیمکت ایجاد شود .

ترجمه  و تنظیم از :  مهندس عباس کاشی ( e mail :  ohealth2007@yahoo.com )  ؛  منبع مورد استفاده  ؛  سایت : http://ohanapacificrehab.com  –  مقاله :  Exercising From Your Wheelchair – منبع : انجمن معلولین ضایعات نخاعی