اثرات آسیب نخاعی بر روی باروری و حاملگی
در زنان
قاعدگی معمولا” بعد از ضایعه نخاعی و بروز مشکلات فیزیکی و فیزیولوژیکی حاد ناشی ازآن، به تدریج به حالت طبیعی بر می گردد.
- این مسئله گاهی از ۶ هفته تا ۲ سال بعد از ضایعه نخاعی طول می کشد، ولی معمولا” در طی یکسال اتفاق می افتد.
رحم زنان دارای آسیب نخاعی در طول لقاح ( آبستنی ) و حاملگی و باروری بطور طبیعی عمل می کند و معمولا” در طولانی مدت بدون تغییر باقی می ماند .
درمردان
باروری در مردان دارای ضایعه نخاعی امکان دارد بطور قابل ملاحظه ای کاهش پیدا نماید. البته این مسئله به عوامل زیر بستگی دارد :
- سطح ضایعه
- کامل یا ناقص بودن ضایعه
بطور کلی کاهش باروری به دو دلیل اصلی به وجود می آید :
- وجود اشکال در انزال
- تنها ۱۰ درصد از مردان که دارای ضایعه نخاعی کامل و بالاتر از سطح T11 هستند، با این مشکل مواجه اند.
- ولی تمامی افرادی که دارای آسیب نخاعی در سطح پائین تر از T11 هستند،حتی آنانی که دارای ضایعه نخاعی ناقص می باشند، با این مشکل مواجه اند.
- کاهش کیفیت منی و اسپرم
- مخصوصا” از نظر قابلیت حرکتی اسپرم ( سرعت و کیفیت حرکت )
- اغلب دلایل بسیار زیادی درخصوص کاهش کیفیت منی مطرح هستند. از جمله :
- عفونتهای ادراری مکرر، عفونتهای پروستات و دستگاه تناسلی
- بالا بودن درجه حرارت اسکروتوم
- کاهش انزال به نحوی که می تواند به مرور منجر به توقف آن گردد
- نوع روشهای استفاده شده در کنترل مثانه
روشهای استخراج منی
چنانچه انزال از طریق طبیعی مشکل یا حتی غیر ممکن باشد ،دو راه اصلی جهت تهیه منی وجود دارد:
- انزال به روش ارتعاشی
- دراین روش یک وسیله ارتعاشی بر روی آلت تناسلی بکار برده شود و از طریق ارتعاش، امکان تحریک جهت انزال فراهم می گردد.
- معمولا” این روش فقط در مورد ضایعات بالای T9-10 بکار برده می شود.
- این روش در منزل قابل اجرا است.
- استفاده از این روش می تواند در افراد مستعد به اتونومیک دیس رفلکسی ( که دارای ضایعه بالای T6 هستند ) امکان بروز آن را فراهم نماید.
- انزال به روش الکتریکی
- وسایل ارتعاشی در تمامی موارد قابلیت کاربرد ندارندلذا ازروش الکتریکی نیز می توان استفاده نمود.
- در روش الکتریکی یک وسیله الکتریکی به شکل سوند از طریق مقعد در داخل راست روده قرار داده می شود.
- طی این روش یک جریان الکتریکی ضعیف، اعصاب مربوطه به کیسه های منی ( که در آنها منی ذخیره می شود) را تحریک می کند.
- تحریک الکتریکی می تواند باعث خروج منی ( تقریبا” مانند انزال واقعی ) گردد.
- این روش فقط در مواردی می تواند مورد استفاده قرار گیرد که مقعد و راست روده فرد حساسیت نداشته باشد.
- این روش را در منزل نمی توان انجام داد و تنها در مراکزمربوطه قابل اجراست.
- همچنین احتمال بروز اتونومیک دیس رفلکسی حین استفاده ازاین روش وجود دارد.
مایع منی که از این طریق بدست می آید، می تواند جهت تلقیح مصنوعی برای همسر فرد مورد استفاده قرار گیرد.
روشهای اصلاح کیفیت منی
- کاهش عفونت ها
- بایستی از روشهای صحیح کنترل مثانه از جمله مراقبت های مربوط به سوندگذاری و از این قبیل آگاهی کامل داشت.
- هر گونه عفونتی بایستی سریع و بطور صحیح درمان شود.
- کاهش دادن درجه حرارت بالای اسکروتوم
- بایستی شلوار و شورت گشاد پوشیده شود.
o نوع تشکچه ای که فرد از آن استفاده می کند مهم است.
o چنانچه امکان دارد فرد بایستی در موقع نشستن پاهای خود را جدا از هم نگه دارد.
اصلاح
o با انزال منظم از طریق روشهای جاری می توان کاهش منی را اصلاح کرد.
نوع روش مورد استفاده در کنترل مثانه
o سونداژ فرد که توسط خود وی صورت می گیرد ،باید به بهترین روش ممکن اجرا شود.
o استفاده از IDC یا SPC ارجحیت دارد
o بایستی از روشهائی استفاده شود که فشارهای وارده به مثانه را به حداقل برساند.
بارداری همسر فرد :
چنانچه فرد در جریان آمیزش ، توانائی انزال را داشته باشد، شانس حاملگی برای همسر وی به اندازه کافی وجود خواهد داشت، مگر اینکه کیفیت اسپرم فرد در حد مناسبی نباشد.
لقاح مصنوعی IVF
استفاده از تلقیح مصنوعی و روشهای پیشرفته آزمایشگاهی جهت باروری ( IVF ) :
- د رمواردی که کیفیت اسپرم فرد دارای ضایعه نخاعی پائین باشد، می توان از این روشها کمک گرفت .
- اسپرمهای بدست آمده طی این روشها، جهت حاملگی همسر فرد و افزایش شانس باروری او مورد استفاده قرار می گیرند.
- در تلقیح مصنوعی با استفاده از وسایل و روشهای مختلف ، مایع منی در داخل واژن یا جفت همسر فرد قرار داده می شود.
- این روش در منزل یا مراکز مربوطه قابل اجراست و طی آن از یک سرنگ پلاستیکی استفاده می شود.
- اغلب لازم است که این روش با نظارت یک متخصص باروری اجرا گردد.
- در این روش توانائی حرکتی اسپرم را می توان افزایش داد.
IVF
- روشهای استفاده شده در IVF معمولا” مشکلات بیشتری داشته و لازم است چندین بار اجرا گردند و همچنین هزینه بالائی دارند.
- این روش بایستی توسط متخصصین باروری صورت پذیرد.
- طی آن ، سلول تخمک و اسپرم بطور مصنوعی با هم لقاح داده می شوند.
- در برخی از روشهای IVF ، داشتن فقط یک یا چند اسپرم کافی است.
لقاح با استفاده ازسلولهای اهدایی ( با توجه به اینکه این مقاله ترجمه از منابع غربی می باشد در این خصوص باید به احکام اسلامی رجوع شود ) :
- در مواقعی که به دست آوردن اسپرم کافی از طریق روشهای دیگر امکان پذیر نباشد از این روش استفاده می گردد.
- در این شرایط با نظرو رضایت زوجین از تخمهای اهدایی استفاده می شود.
ترکیبی از روشهای انزال ارتعاشی یا الکتریکی با روش IVF اغلب بطور قابل ملاحظه ای احتمال بارداری را در افراد ضایعه نخاعی افزایش می دهد.
لازم است جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد روشهای بارداری با متخصصین ذیربط مشاوره شود.
حاملگی در زنان دارای آسیب نخاعی :
اکثر زنان دارای ضایعه نخاعی، هم افراد کوادری پلژی و هم افراد پاراپلژی می توانند طی بارداری موفقیت آمیز، کودکان سالمی را داشته باشند. چنانچه فرد بخواهد تصمیم به بارداری بگیرد لازم است با پزشکان و متخصصین زایمان و متخصصین SCI ( آسیب شناس طناب نخاعی ) مشاوره نماید.
لازم است قبل از بارداری مصرف برخی از داروها متوقف شوند و به عنوان یک قانون کلی و مشخص، بطور معمول باید از مصرف داروها در طول دوره حاملگی مخصوصا” طی ۱۲ هفته اول خودداری شود.
- رحم در طول دوران باروری، حاملگی و تولد نوزاد بطور طبیعی عمل می کند.
- امکان دارد در دوران بارداری و وضع حمل، شکایات بیشتری مطرح باشد.
- افراد ضایعه نخاعی نسبت به افراد سالم احتمالا” با مشکلات بیشتری مواجه اند.
- بسیاری از زنان دارای آسیب نخاعی نیز با مشکلات نسبتا” کمی مواجه می شوند و به طوریکه درطول دوره حاملگی و زایمان شکایتی ندارند.
نکات مهمی که باید زنان باردار دارای ضایعه نخاعی مورد توجه قرار دهند.
مشکلات تنفسی :
- برخی از زنان کوادری پلژی به خصوص در ماههای پایانی حاملگی با یکسری عوارض تنفسی بدلیل فشاری که از ناحیه رحم به سطح زیرین دیافراگم وارد می شود ،مواجه می گردند.
کنترل مثانه :
- احتمالا” عملکرد طبیعی مثانه در طول دوران بارداری دچار تغییراتی میشود.
- اگر فرد جهت کنترل مثانه خود، شخصا” عمل می کند ( مثلا” خود را سونداژ می نماید) امکان دارد در سه ماهه آخر بارداری با مشکلاتی مواجه شود. با توجه به اینکه مشکلات مذکور معمولا” شخصی هستند، بهترین کار این است که با تشدید مشکلات احتمالی با متخصصین زایمان مشاوره نماید. امکان دارد در این موارد از یک سوند مداوم و پایدار استفاده گردد.
- عفونت دستگاه ادراری ، اغلب یکی از شایعترین علل زایمان زودرس می باشد.لذا:
- در این خصوص فرد بایستی در بهداشت و نظافت سوند و کیسه های مربوطه و سایر وسایل نهایت سعی و دقت را داشته باشد.
- توصیه شده است که ۳ ماه بعد از زایمان،بمنظور بررسی وضعیت کلیه ها یک آزمایش IVP صورت پذیرد.
کنترل روده
یبوست یکی از شایعترین مشکلات دوران حاملگی محسوب می شود. لذا موارد زیر توصیه می گردد:
- افزایش مصرف فیبر در رژیم غذایی
- مصرف داروهای ضد یبوست بمنظور شروع و افزایش تعداد اجابت مزاج
طرز استقرار بدن
- طرز قرارگیری بدن و برقراری تعادل بر روی صندلی چرخدار همزمان با پیشرفت دوره حاملگی ممکن است با مشکلاتی مواجه شود.
- این مسئله ناشی از تغییر وزن بدن است که معمولا” بدن را به سمت جلو می کشد.
- در زنانی که سطح ضایعه کمتری دارند، به منظور برقراری تعادل وزن، بدن به سمت عقب متمایل می شود.
- لذا این مسئله منجر به بروز دردهای ناحیه پشت می گردد.
طی مشاوره با متخصصین فیزیوتراپی :
- تمرینات بدنی مخصوصی جهت پائین تنه در طول دوره حاملگی و بعد از زایمان توصیه می شود.
- روشهای مراقبت از فشارهای وارد بر پشت بدن در دوران بارداری نیز آموزش داده می شود.
- حرکت و جابجائی
- حرکت با صندلی چرخدار ممکن است به دلیل افزایش وزن و کاهش تعادل بدن با مشکلاتی مواجه شود.
- در برخی موارد امکان دارد که زنان باردار مجبور به استفاده از وسایل کمک حرکتی از جمله بالابر یا تسمه نقاله باشند.
کاهش فشار :
- یکی از مهمترین مشکلاتی که افراد در دوران بارداری با آنها مواجه هستند. زخمهای فشاری می باشند که باید فرد آمادگی کامل جهت پیشگیری از آنها را داشته باشد.
- لذا بمنظور تشخیص زود هنگام هر گونه مشکل پوستی بایستی بررسی و معاینات منظمی از پوست بخصوص نواحی تحت فشار صورت گیرد.
- معمولا” دردوره نیمه اول حاملگی نیاز نیست که تجهیزات کاهش فشار تعویض شوند.
در نیمه دوم بارداری ، بدلیل افزایش وزن و کاهش تعادل بدن ، فشارهای وارده، امکان بروز مشکلات پوستی را فراهم می کنند.
- چنانچه از تشکچه های از جنس فوم استفاده می شود،لازم است که در نیمه دوم حاملگی ، تشکچه های مناسبتری از جمله انواع تشکچه های Roho یا Jay جایگزین گردد.
- معمولا” در مواردی که از تشکچه های Roho استفاده می شود، بایستی میزان فشار وارده بر بدن بطور مرتب بررسی شده و بر اساس نیاز، تنظیمات لازم صورت گیرد. در زنان بارداری که جهت جابجائیها وحرکت خود بدون کمک دیگران، با مشکل مواجه هستند، ممکن است ، لازم باشد که از تشکهای کاهش فشار استفاده نمایند از جمله تشکهای لرزان .
به منظور اخذ اطلاعات بیشتر در زمینه های مذکور، باید با فیزیوتراپ و کارشناسان ذیربط مشورت شود.
- وضعیت خوابیدن :
- در مراحل اولیه بارداری، خوابیدن فرد باردار با مشکلات زیادی مواجه نمی شود.
- همزمان با پیشرفت دوره حاملگی ، خوابیدن به پشت و شکم با مشکلات زیادی همراه خواهد بود از جمله :
- بخصوص افراد کوادری پلژی ، بزرگ شدن رحم باعث فشار بر روی دیافراگم شده و باعث بروز مشکلات تنفسی می گردد.
- فشار بر روی عروق بزرگ شکمی منجر به کاهش برگشت جریان خون می شود.
- تهوع و سرگیجه از علائم هشداری هستند که در صورت بروز آنها فرد نبایستی در وضعیت خوابیده به پشت ( مثلا”موقع خواب یا ورزش ) قرار گیرد.
- اغلب چنانچه فرد در وضعیتی بخوابد که کمی متمایل به حالت نشسته باشد، احساس راحتی بیشتری می کند:
- شرایط فوق الذکر، کمک موثری به کاهش فشارهای وارده به قلب( که یکی از شایعترین مشکلات زنان باردار سالم و غیر سالم است) خواهد کرد.
- اما باید توجه داشت که حالت مذکور ممکن است باعث افزایش فشار و نیروهای وارده بر پوست ناحیه لگن گردد.
- خوابیدن به پهلو در وضعیتی که بدن کمی متمایل به حالت نشسته باشد، ممکن است بتواند شانس وضعیت راحتی را برای فرد ایجاد نماید.
ورم پاها :
- بطور معمول ، تورم پاها در دوره حاملگی وجود دارد. دراین شرایط:
- بزرگ شدن رحم ، مانند مانعی جهت برگشت مایعات ازپاها عمل می کند و منجر به تورم پاها می گردد.
- با توجه به اینکه تورم پاها، یکی از مشکلات افراد دارای ضایعه نخاعی نیز می باشد، اغلب فرد، ورم ناشی از حاملگی را با آن اشتباه می گیرد.
- با ایجاد ورم پاها ممکن است لازم باشد که فرد اندازه کفش خود را جهت جلوگیری از بروز عوارض کفشهای تنگ افزایش دهد.
- همچنین گاهی پوشیدن جوراب با ساقهای تنگ ممکن است به جلو گیری تورم پاها کمک نماید .
- بایستی بمنظور کمک به برگشت مایع تا آنجا که امکان دارد پاها در سطح بالاتری قرار داده شوند.
زایمان :
- وقتی زایمان آغاز می شود، گاهی اوقات اعلام آن مشکل خواهد بود. دراین شرایط:
- برخی از متخصصین زایمان ترجیح می دهند که فرد را در آخرین هفته بارداری در بیمارستان بستری نمایند ،تا علائم شروع زایمان آغاز گردد.
- زمان بستری شدن فرد مسئله ای کاملا” شخصی بوده و بهترین کار این است که با مشورت پزشک مربوطه انجام گیرد.
- انتخاب روش زایمان بین زایمان طبیعی یا زایمان سزارین به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد از جمله وضعیت سلامتی مادر و وضعیت استقرار جنین در رحم .
- این مسئله بایستی با مشورت و تصمیم پزشک فرد صورت گیرد بطوریکه تمامی جزئیات کاملاـ مورد بررسی واقع شود.
- امروزه بسیاری از زنان بمنظور عدم تحمل درد زایمان ، بیهوشی عمومی می گیرند.
- طی بیهوشی داده شده، در اصل یک بیهوشی موقت ایجاد می شود و بدون هیچ حسی، روند زایمان پیش می رود.
- زمینه بروز اتونومیک دیس رفلکسی در طول جریان زایمان برای زنانی که دارای ضایعه نخاعی بالای T5 هستند وجود دارد ولی عملا” این مسئله به ندرت دیده می شود.
- درمان تخصصی :
همراه با داروها و تجهیزات کمکی که به زنان دارای آسیب نخاعی داده می شود ، موارد مهمی نیز در رابطه با کودکان مطرح است که متعاقب زایمان بایستی مورد توجه قرار گیرند از جمله :
- داروهایی که بایستی به نوزادان داده شوند.
- تغییر برنامه مصرف داروهای تخصصی
- آموزش فنونی که روشهای مراقبت و نگهداری از نوزاد را آسانتر نماید.
- تعدیل انرژی مادر در نگهداری نوزاد
می توان از طریق مراکز مربوط به آسیب های نخاعی یا مرکز ضایعات نخاعی Quesland اطلاعات مورد نیاز را کسب کرد.
منبع : ترجمه «مهندس عباس کاشی»، انتشار :مرکز ضایعات نخاعی جانبازان